2017
Przedsiębiorstwa koncesjonowane
Na koniec 2017 r. na regulowanym rynku ciepła działało 412 przedsiębiorstw, które posiadały koncesje udzielone przez Prezesa URE na działalność w zakresie wytwarzania, przesyłania i dystrybucji oraz obrotu ciepłem.
Od pierwszego badania w 2002 r. liczba koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych zmniejszyła się o połowę, co spowodowane było przede wszystkim zmianami w ustawie Prawo energetyczne, a także przekształceniami organizacyjnymi i własnościowymi w ciepłownictwie. Znaczne zmniejszenie liczby podmiotów koncesjonowanych nie wpłynęło na zmianę wielkości regulowanego rynku ciepła.
Zmieniła się w tym okresie również struktura koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych. Zdecydowanie wzrósł udział przedsiębiorstw, których przychody z działalności ciepłowniczej kształtują się na poziomie od 70 do 100% łącznych przychodów - o ponad 14 punktów procentowych od 2002 r. Znacząco wzrósł udział firm typowo ciepłowniczych (grupa PKD 35.3) - o 22 punkty procentowe, natomiast wyraźnie spadł, bo aż o 24 punkty procentowe, udział przedsiębiorstw spoza energetyki prowadzących działalność gospodarczą związaną z zaopatrzeniem odbiorców w ciepło, a więc przedsiębiorstw należących do grup PKD innych niż 35.1 i 35.3.
W okresie 2002-2017 nastąpiły istotne zmiany w strukturze form prawnych koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych. W 2002 r., działalność w formie spółek kapitałowych prowadziło nieco ponad 80% koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych, natomiast w 2017 r. już prawie 94%.
Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze były, w większości przypadków, zintegrowane pionowo i zajmowały się zarówno wytwarzaniem ciepła, jak i jego dystrybucją a także obrotem - prawie 81% badanych podmiotów.
Potencjał ciepłownictwa
Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponują zróżnicowanym i rozdrobnionym potencjałem technicznym określanym przez dwie podstawowe wielkości, tj. zainstalowaną moc cieplną oraz długość sieci ciepłowniczej.
W 2017 r. całkowita moc cieplna zainstalowana u koncesjonowanych wytwórców ciepła wynosiła 54 911,8 MW (w 2002 r. - 70 952,8 MW), a moc osiągalna - 53 639,5 MW (w 2002 r. - 67 285,4 MW).
Koncesjonowani wytwórcy ciepła wytwarzają ciepło w źródłach różnej wielkości z przewagą ilościową źródeł małych do 50 MW (53,8% w 2017 r.). Tylko jedenaście koncesjonowanych przedsiębiorstw dysponowało mocą osiągalną swoich źródeł przekraczającą 1 000 MW, a ich łączna moc osiągalna stanowiła 1/3 mocy osiągalnej wszystkich źródeł koncesjonowanych. Podmioty te działały również w obszarze wytwarzania energii elektrycznej. Spośród badanych przedsiębiorstw w 2017 r. 7,9% nie posiadało koncesjonowanych źródeł ciepła.
Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponowały w 2017 r. sieciami o długości 21 084,8 km, przy czym należy zaznaczyć, że wielkość ta obejmowała sieci ciepłownicze łączące źródła ciepła z węzłami cieplnymi oraz sieci niskoparametrowe - zewnętrzne instalacje odbiorcze. Spośród badanych przedsiębiorstw 9,1% nie posiadało sieci. W okresie piętnastu lat badań koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych długość sieci przypadająca na jedno przedsiębiorstwo uległa podwojeniu. W 2017 r. na jedno przedsiębiorstwo przypadało 54,1 km sieci wobec 23,8 km w 2002 r.
Pomimo, że liczba badanych przedsiębiorstw zmniejszyła się od 2002 r. prawie o połowę, to łączna wartość majątku trwałego brutto koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych wzrosła o 66,6%, a majątku trwałego netto o 85,5%.
Rok 2017 był kolejnym, w którym poziom inwestowania w majątek ciepłowniczy uległ obniżeniu. Nakłady wyniosły łącznie 2 859,9 mln zł i były niższe o 4,3% w porównaniu z rokiem 2016. Obniżeniu uległy przede wszystkim nakłady przeznaczone na inwestycje w źródła ciepła - o 8,3%.
Finansowanie inwestycji przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze odbywało się głównie ze środków własnych. W 2017 r. udział środków własnych w finansowaniu poniesionych nakładów wyniósł prawie 85,8% nakładów całkowitych.
Wielkością charakteryzującą potencjał sektora jest również zatrudnienie. W latach 2002-2017 koncesjonowane ciepłownictwo zredukowało zatrudnienie o połowę. Jednym z powodów zmniejszenia zatrudnienia jest na pewno zmniejszenie liczby podmiotów uczestniczących w badaniach Prezesa URE ze względu na podwyższenie progu koncesyjnego. Zmniejszenie liczby zatrudnionych spowodowane było także potrzebą racjonalizacji kosztów działalności. Znaczenie miał również postęp techniczny i technologiczny w przedsiębiorstwach i znaczny wzrost wydajności pracy mierzony wielkością przychodu na zatrudnionego.
Produkcja ciepła i zużycie paliw
W 2017 r. wytwarzaniem ciepła zajmowało się prawie 90% wszystkich badanych przedsiębiorstw ciepłowniczych. Wytworzyły one łącznie z ciepłem odzyskanym w procesach technologicznych (odzysk ciepła) 431,7 tys. TJ ciepła, co oznacza wzrost o 3,5% w stosunku do roku ubiegłego.
Znaczna część ciepła wytworzonego przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze była przeznaczona na zaspokojenie własnych potrzeb, a pozostała jego część wprowadzona została do sieci ciepłowniczych zarówno własnych, jak również sieci będących własnością innych przedsiębiorstw. Przy czym ostatecznie do odbiorców przyłączonych do sieci, po uwzględnieniu strat podczas przesyłania, trafiło 56,2% ciepła. Połowa ciepła oddanego do sieci (49,7%) była przedmiotem dalszego obrotu.
W 2017 r. spośród 395 wytwórców ciepła biorących udział w badaniu tylko 30,6% z nich wytwarzało ciepło w kogeneracji. Udział ciepła wytwarzanego w kogeneracji z produkcją energii elektrycznej w produkcji ciepła ogółem kształtuje się od kilku lat na niezmienionym poziomie, w 2017 r. wyniósł 61%, tj. 241,6 tys. TJ.
Po szesnastu latach badań koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych można stwierdzić, że dywersyfikacja paliw zużywanych do produkcji ciepła postępuje bardzo powoli. Paliwa węglowe w dalszym ciągu stanowią prawie 74,0% paliw zużywanych w źródłach ciepła. Zróżnicowanie paliw zużywanych do produkcji ciepła jest nieco większe wśród przedsiębiorstw produkujących ciepło w kogeneracji. W tej grupie przedsiębiorstw również dominują paliwa węglowe, ale już 30,6% stanowią inne paliwa, w tym 6,7% olej opałowy, 8,5% gaz ziemny i 9,1% biomasa.
Sprzedaż i ceny sprzedaży ciepła
W 2017 r. wolumen sprzedaży ciepła ogółem przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze (łącznie z odsprzedażą innym przedsiębiorstwom) wyniósł 380 195,6 TJ i był wyższy o 2,8% niż w 2016 r. (369 809,8 TJ).
Nieco ponad 40% wolumenu sprzedaży ciepła realizowane było bezpośrednio ze źródeł. Tylko 15,4% ciepła sprzedawanego bezpośrednio ze źródeł dostarczone zostało do odbiorców końcowych, a pozostała część trafiła do sieci ciepłowniczych dystrybutorów. W przypadku sprzedaży ciepła za pośrednictwem sieci ciepłowniczej do odbiorców końcowych trafiło aż 97,4% ciepła.
W 2017 r. średnia cena ciepła sprzedawanego ze wszystkich koncesjonowanych źródeł wytwarzających ciepło wyniosła 37,86 zł/GJ i była niższa o 1,1% niż w 2016 r.
Ceny ciepła ze źródeł wytwarzających ciepło w kogeneracji były zdecydowanie niższe niż ceny ciepła ze źródeł niebędących jednostkami kogeneracji - o 13,4%. Największe różnice zanotowano w województwie mazowieckim (o 32,3%), podlaskim (o 23,0%) i świętokrzyskim (o 22,9%). W dwóch województwach: kujawsko-pomorskim i warmińsko-mazurskim ceny ciepła ze źródeł pracujących w kogeneracji i ze źródeł niebędących jednostkami kogeneracji kształtowały się niemal na tym samym poziomie a w województwie wielkopolskim i zachodniopomorskim ceny ciepła z kogeneracji były wyższe.
Wysokość cen ciepła jest ściśle związana z rodzajem paliwa zużywanego w źródle do jego wytwarzania. W 2017 r. wzrosły tylko ceny ciepła produkowanego z gazu ziemnego zaazotowanego. Zdecydowanie najwyższe ceny miało nadal ciepło wytwarzane w źródłach opalanych olejem opałowym lekkim a także gazem ziemnym wysokometanowym. Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w ostatnich latach jest obniżanie cen ciepła wytwarzanego z tych paliw. W 2017 r. ceny ciepła z oleju opałowego lekkiego uległy obniżeniu o kolejne 17,5% a z gazu ziemnego wysokometanowego o 5,1% w stosunku do 2016 r.
Sytuacja ekonomiczna
Zmniejszanie się z roku na rok liczby badanych koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych nie prowadzi do spadku przychodów koncesjonowanego sektora. Od kilku lat notowany jest systematyczny wzrost jego przychodów.
W 2017 r. zanotowano wzrost zarówno przychodów, jak i kosztów sektora ciepłowniczego odpowiednio o 1,6% i o 4,9% w stosunku do roku ubiegłego.
Na wzrost kosztów ogółem decydujący wpływ miał wzrost kosztów stałych ‒ o 7,8%, w tym pozostałych kosztów stałych oraz kosztów amortyzacji. Wśród kosztów zmiennych na uwagę zasługuje wzrost kosztów paliwa technologicznego. Po kilku kolejnych latach obniżania kosztów paliwa technologicznego w 2017 r. zanotowano ich wzrost o 4,5%. Koszty paliwa technologicznego stanowiły w 2017 r. 42,1% kosztów wytwarzania ciepła.
Rok 2017 był kolejnym, w którym przychody osiągnięte przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze umożliwiły pokrycie z nadwyżką poniesionych kosztów w zakresie działalności związanej z zaopatrzeniem odbiorców w ciepło. Wynik finansowy brutto ukształtował się na poziomie 1 270 940,2 tys. zł i był niższy o 30% niż w 2016 r.
Obniżenie wyniku finansowego wiąże się również ze spadkiem rentowności przedsiębiorstw ciepłowniczych. Wskaźnik rentowności w 2017 r. ukształtował się na poziomie (+) 6,71% i obniżył się o prawie 3 punkty procentowe w stosunku do 2016 r. Wpływ na obniżenie rentowności sektora miało obniżenie wskaźnika rentowności w przedsiębiorstwach posiadających źródła ciepła, w których ciepło wytwarzane jest w kogeneracji z energią elektryczną. W tej grupie przedsiębiorstw wskaźnik rentowności obniżył się o 4,8 punktu procentowego w stosunku do 2016 r.
W latach 2002−2017 korzystne zmiany wykazały wskaźniki techniczne. Istotnie wzrosła w tym okresie sprawność wytwarzania, natomiast sprawność przesyłania kształtowała się na niemal niezmienionym poziomie. Na podkreślenie zasługuje znaczący spadek poziomu emisji szkodliwych substancji do atmosfery, głównie pyłów, dwutlenku siarki oraz tlenków azotu. W okresie 16 lat badań również emisja CO2 obniżyła się o ponad 17%.
Średnia cena jednoskładnikowa ciepła w 2017 r. ukształtowała się na poziomie 48,33 zł/GJ i była niższa o 1,1% od ceny z 2016 r. (48,87 zł/GJ). Na zróżnicowanie średnich cen jednoskładnikowych ciepła istotny wpływ ma nie tylko rodzaj paliwa zużywanego do wytwarzania ciepła ale również zakres usług świadczonych odbiorcom przez przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie zaopatrzenia odbiorców w ciepło.
Rok 2017 przyniósł również zmiany wskaźników finansowych - obniżyło się całkowite zadłużenie i wzrosła płynność finansowa przedsiębiorstw sektora w stosunku do roku ubiegłego.
Na pozytywne zmiany zachodzące w sektorze w latach 2002−2017 wskazuje znaczący wzrost wskaźnika reprodukcji majątku trwałego w tym okresie oraz udział przedsiębiorstw realizujących przedsięwzięcia inwestycyjne. Wysoka wartość pierwszego z nich wskazuje na wysoki stopień inwestowania, znacznie przewyższający poziom amortyzacji majątku trwałego, z równoczesnym utrzymaniem stopnia dekapitalizacji majątku trwałego na prawie niezmienionym poziomie od kilku lat.