Nawigacja

Informacja

Strona znajduje się w archiwum.

Przedstawiamy charakterystykę polskiego rynku gazu

Więcej informacji w Sprawozdaniu Prezesa URE, które już za kilka dni na stronie internetowej regulatora.

W 2011 r. całkowite zużycie gazu ziemnego w Polsce wyniosło, według danych pozyskanych w toku przeprowadzonych cyklicznych badań monitorujących, 14 380,99 mln m³. Dostawy gazu z zagranicy w ilości 10 915,28 mln m³, uzupełniane były gazem pochodzącym ze źródeł krajowych w ilości 4 329,42 mln m³, co stanowiło blisko 30% całkowitego zaopatrzenia kraju w gaz ziemny. Całkowite dostawy gazu z zagranicy w 2011 r. obejmowały import z kierunku wschodniego oraz dostawy wewnątrzwspólnotowe z Niemiec i Czech, przy czym istotną ich część stanowił import z kierunku wschodniego, realizowany w ramach długoterminowego kontraktu zawartego w 1996 r. pomiędzy Polskim Górnictwem Naftowym i Gazownictwem SA (PGNiG SA) a OOO „Gazprom eksport”. Na podstawie tego kontraktu zakupiono 9 335,54 mln m³ gazu ziemnego, co stanowiło ok. 85% całkowitego importu tego surowca na terytorium Polski. Import ten uzupełniany był dostawami z Niemiec i Czech. Wielkość sumaryczna tych dostaw, realizowanych w ramach umów wyniosła 1 579,74 mln m³, co stanowiło ok. 14% całkowitego przywozu gazu na terytorium Polski.
Jednocześnie, w marcu 2011 r. zawarty został aneks do kontraktu kupna-sprzedaży gazu ziemnego do Rzeczypospolitej Polskiej pomiędzy PGNiG SA i OOO „Gazprom eksport” z 25 września 1996 r. Zgodnie z postanowieniami aneksu, który obowiązywał do 31 grudnia 2011 r., strony uzgodniły możliwość zwiększenia dobowego odbioru gazu ziemnego w punkcie zdawczo-odbiorczym Wysokoje do 13,95 mln m³ na dobę (wg polskiej normy), przy zachowaniu dotychczasowego poziomu rocznych ilości kontraktowych. Pomimo korzystania w sezonie 2010/2011 z obowiązkowych zapasów gazu zaistniała konieczność zapewnienia większych dostaw gazu do sytemu spowodowana znacznymi spadkami temperatur w okresie zimowym. Aby uniknąć wprowadzania ograniczeń dostaw gazu dla wszystkich klientów przemysłowych (podziemne magazyny gazu były wypełnione jedynie w ok. 15%, jako efekt bardzo mroźnego grudnia 2010 r., kiedy zanotowano rekordowe miesięczne zużycie gazu), wprowadzono kilkudniowe ograniczenie na podstawie umowy handlowej jedynie dla PKN Orlen SA.
Ponadto, 31 marca 2011 r. PGNiG SA wystąpiło do OOO „Gazprom eksport” z wnioskiem o przystąpienie do renegocjacji ceny gazu ziemnego dostarczanego przez OOO „Gazprom eksport” na mocy kontraktu z 25 września 1996 r. kupna-sprzedaży gazu ziemnego do Rzeczypospolitej Polskiej, w celu jej obniżenia. Jednakże stronom nie udało się osiągnąć porozumienia. W związku z powyższym, korzystając z przewidzianego kontraktem uprawnienia, PGNiG SA 7 listopada 2011 r. uruchomiło procedurę arbitrażową i przekazało sprawę do Trybunału Arbitrażowego.

Działalność wydobywcza i poszukiwawcza

W 2011 r. prowadzono działania na rzecz poszukiwania i wydobycia gazu ze złóż niekonwencjonalnych, które w niedalekiej perspektywie mogą mieć wpływ na funkcjonowanie rynku gazu ziemnego w Polsce, a pojawienie się dodatkowych ilości taniego gazu ziemnego na rynku może być istotnym bodźcem dla gospodarki, który nada nowy impet inwestycjom w infrastrukturę gazową w Polsce. W 2011 r. kilkanaście firm na terenie naszego kraju prowadziło na podstawie udzielonych przez Ministra Środowiska koncesji, prace poszukiwawcze niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego: w rejonie Lubelszczyzny, Mazowsza, Pomorza i Monokliny Przedsudeckiej. Obszar objęty planowanymi pracami wynosi ponad 37 tys. km2, co stanowi prawie 12% obszaru Polski. Według stanu na 31 grudnia 2011 r. Minister Środowiska udzielił 257 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie ropy naftowej i gazu ziemnego (w tym 109 na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż gazu łupkowego). Potwierdzenie w niedalekiej przyszłości wydobywalnych zasobów gazu łupkowego w Polsce oraz możliwość eksploatacji niekonwencjonalnych złóż gazu będzie istotne dla bezpieczeństwa energetycznego kraju, stanowiąc element różnicujący źródła i kierunki dostaw. Jednocześnie wobec tej perspektywy spodziewać się można zwiększenia konkurencji na krajowym rynku gazu, będącego następstwem pojawienia się nowych podmiotów oferujących gaz po cenach konkurencyjnych, a także możliwości przysyłania gazu z przeznaczeniem dla odbiorców europejskich przy wykorzystaniu w tym celu interkonektorów na połączeniach z zachodnimi i południowymi sąsiadami Polski. Dla właściwego spożytkowania potencjału, jakim jest gaz łupkowy, właściwym rozwiązaniem wydają się w szczególności inwestycje z wykorzystaniem gazu ziemnego w sektorze wytwarzania energii elektrycznej. Jednocześnie w celu upłynnienia rynku gazu ziemnego, w tym gazu pochodzącego ze złóż niekonwencjonalnych, możliwa byłaby zmiana charakteru pracy oraz pełne wykorzystanie obecnych i nowobudowanych połączeń gazowych poprzez wdrożenie i zapewnienie przepływów dwukierunkowych: Lasów, Cieszyn - poprzez ewentualną zmianę kierunku przepływu oraz Jamał - poprzez ewentualną zmianę sposobu wykorzystania. Niewątpliwy wpływ na rozwój rynku gazu łupkowego ma stymulowanie popytu, w tym szukanie optymalnych rozwiązań pozwalających na wykorzystanie ilości gazu ze złóż niekonwencjonalnych, które pojawią się w momencie rozpoczęcia jego wydobycia.

RYNEK HURTOWY

Hurtowy segment rynku gazu ziemnego w 2011 r. w Polsce to nadal segment jednego sprzedawcy. Działalność w zakresie hurtowego obrotu gazem ziemnym w Polsce, rozumiana jako sprzedaż gazu podmiotom wykorzystującym go w celu dalszej odsprzedaży, była zdominowana przez przedsiębiorstwo PGNiG SA i funkcjonowała wyłącznie w ramach Grupy Kapitałowej PGNiG (GK PGNiG).
Przedsiębiorstwa obrotu gazem spoza GK PGNiG w zasadzie nie zajmowały się sprzedażą hurtową. W ich przypadku można analizować prowadzoną działalność handlową w oparciu o udział w rynku detalicznym. Co prawda, odnotowano niewielkie ilości gazu ziemnego kupowanego w celu dalszej odsprzedaży, które dotyczyły czterech podmiotów, jednakże podmioty te nie korzystały z zasady TPA. Dotyczyło to sprzedaży skroplonego gazu ziemnego - LNG. W 2011 r. gaz ziemny w postaci LNG sprzedawany był w celu dalszej odsprzedaży w relatywnie niewielkich ilościach, tj. 22 103,7 ton (ok. 30,5 mln m³ gazu w warunkach normalnych).
Obrót gazem ziemnym w 2011 r. realizowany był wyłącznie w ramach kontraktów dwustronnych, a forma sprzedaży gazu za pośrednictwem giełdy czy hubów, istotna z punktu widzenia możliwości wymiany handlowej i nabierająca coraz większego znaczenia w Unii, nie funkcjonowała w Polsce. Ceny paliwa gazowego nie są różnicowane w zależności od tego, czy wykorzystuje się gaz na potrzeby własne odbiorcy, czy do dalszej odsprzedaży. O cenie decyduje moc zamówiona, brana pod uwagę odrębnie dla każdego z punktów odbioru. Wolumen sprzedaży nie jest czynnikiem bezpośrednio różnicującym ceny.
W 2011 r. działalność przesyłowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej realizowana była przez Operatora Gazociągów Przesyłowych Gaz-System SA (dalej OGP Gaz-System SA). Działalność OGP Gaz-System SA obejmowała zarządzanie krajowym systemem przesyłowym, zgodnie z decyzją Prezesa URE z 13 października 2010 r., na mocy której spółka została wyznaczona operatorem systemu przesyłowego gazowego do 31 grudnia 2030 r. Na jej podstawie spółka zarządzała sieciami wysokiego ciśnienia o łącznej długości 9 850 km.

OSP gazowy

Ponadto w 2011 r., zgodnie z decyzją Prezesa URE z 17 listopada 2010 r. w sprawie wyznaczenia OGP Gaz-System SA na operatora systemu przesyłowego gazowego na znajdującym się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej odcinku gazociągu Jamał-Europa Zachodnia na okres do 31 grudnia 2025 r., spółka realizowała zadania operatorskie na polskim odcinku gazociągu tranzytowego o długości 683,9 km, służącym do przesyłu gazu ziemnego do Niemiec, a także do realizacji dostaw gazu ziemnego do Polski poprzez dwa punkty dostaw, zlokalizowane we Włocławku i Lwówku. Właścicielem polskiego odcinka gazociągu Jamał-Europa Zachodnia jest firma System Gazociągów Tranzytowych EuRoPol Gaz SA (SGT EuRoPol Gaz SA) w Warszawie. Zakres zadań i obowiązków operatora sytemu przesyłowego gazowego został określony w ustawie - Prawo energetyczne, w tym w art. 9c i 9g ustawy oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 715/2009 z 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie 1775/2005.
Odnotowania wymaga fakt podpisania 25 października 2010 r. stosownej umowy o powierzeniu funkcji operatora na polskim odcinku gazociągu Jamał-Europa Zachodnia między spółką SGT EuRoPol Gaz SA i spółką OGP Gaz-System SA. Zawarta na okres do końca 2019 r. umowa określa podział obowiązków pomiędzy OGP Gaz-System SA jako operatorem polskiego odcinka gazociągu jamalskiego, oraz SGT EuRoPol Gaz SA będącym właścicielem tej infrastruktury.

Magazynowanie

W 2011 r. działalność magazynowa realizowana była przez operatora systemu magazynowania paliw gazowych PGNiG SA Oddział OSM. Związana ona była z zapewnieniem funkcjonowania instalacji magazynowych, realizacją umów z użytkownikami oraz eksploatacją, konserwacją i remontami instalacji i urządzeń magazynowych. W posiadaniu PGNiG SA znajdowało się 100% pojemności podziemnych magazynów gazu. Przedsiębiorstwo to udostępniało w 2011 r. na rzecz operatora systemu przesyłowego OGP Gaz-System SA 50 mln m³ gazu, w związku z wykonywaniem przez spółkę funkcji operatorskich. Pozostała część pojemności wykorzystywana była na potrzeby własne PGNiG SA.
W 2011 r. kontynuowano prace ukierunkowane na budowę i rozbudowę magazynów gazu ziemnego wysokometanowego w: Mogilnie, Wierzchowicach, Kosakowie i Brzeźnicy, a także magazynu gazu ziemnego wysokometanowego w Strachocinie, którego oddanie planowane jest do eksploatacji w 2012 r. Jakkolwiek, podjęte prace nie skutkowały fizycznym przyrostem pojemności, przyjęta przez operatora systemu magazynowania strategia ukierunkowana na wzrost pojemności czynnej podziemnych magazynów gazu pozwala sądzić, iż realizacja przez spółkę zadań inwestycyjnych zwiększy zdolności magazynowe zgodnie z przyjętym terminem zakończenia ich realizacji.

Terminal LNG

Ponadto, w 2011 r. prowadzone były przez przedsiębiorstwo Polskie LNG SA intensywne prace inwestycyjne w zakresie budowy terminala do odbioru skroplonego gazu ziemnego LNG. Należy zaznaczyć, że również w tym przypadku przeprowadzone zostały przez spółkę działania, mające na celu określenie zapotrzebowania na usługi, które realizowane były w odniesieniu do dalszego funkcjonowania terminala LNG tj. usług w zakresie regazyfikacji oraz usług dodatkowych zapewniających dostęp do nowobudowanej infrastruktury

Konkurencja na rynku

W 2011 r. przyjęto nowelizację ustawy o zapasach, zakładając m.in., że przyjęte w niej rozwiązania usprawnią funkcjonowanie rynku hurtowego gazu ziemnego i umożliwią zaistnienie na nim realnej konkurencji, w tym realizacje dostaw gazu przez nowe podmioty. Nowe przepisy wprowadziły, przy spełnieniu określonych w ustawie warunków, możliwość utrzymywania obowiązkowych zapasów gazu ziemnego w instalacjach magazynowych zlokalizowanych poza Polską, na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państw Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG). Dodatkowo został zwiększony maksymalny limit wielkości przywozu gazu ziemnego (w ciągu roku kalendarzowego) uprawniający do ubiegania się o zwolnienie z obowiązku utrzymywania zapasów gazu z poziomu 50 mln m³ do poziomu 100 mln m³ gazu ziemnego.

Przerwane dostawy gazu z Ukrainy

Odnotowania wymaga fakt wstrzymania 1 stycznia 2011 r. dostaw gazu ziemnego realizowanych na mocy umowy na dostawy gazu ziemnego z 26 października 2004 r. z NAK „Naftogaz Ukrainy” przez punkt zdawczo-odbiorczy Zosin k. Hrubieszowa. Powodem wstrzymania dostaw, jaki podała strona ukraińska, jest obowiązująca ustawa z 8 lipca 2010 r. o zasadach funkcjonowania rynku gazu ziemnego określająca prawne, ekonomiczne i organizacyjne zasady funkcjonowania rynku gazu ziemnego na Ukrainie. Przerwanie dostaw przez NAK „Naftogaz Ukrainy” argumentowano zmianą przepisów wewnętrznych na Ukrainie, zgodnie z którymi cała ilość gazu ziemnego z własnego wydobycia powinna być kierowana wyłącznie na potrzeby Ukrainy, co według strony ukraińskiej uniemożliwiło realizację dostaw gazu ziemnego do Polski. Do chwili obecnej trwają prace nad wznowieniem dostaw gazu dla rejonu Hrubieszowa przez NAK „Naftogaz Ukrainy”. Jednakże, pomimo wstrzymania dostaw z kierunku ukraińskiego wszyscy odbiorcy w Polsce dotychczas zasilani z tego kierunku mieli zapewnione dostawy z innych źródeł.
Ponadto, z tytułu przyjętych w Polsce rozwiązań na rzecz bezpieczeństwa dostaw, w tym ustawy o zapasach, na PGNiG SA nałożony jest obowiązek utrzymywania zapasów obowiązkowych gazu. W okresie od 1 października 2010 r. do 30 września 2011 r. PGNiG SA utrzymywało zapas obowiązkowy w ilości 530,1 mln m³. Natomiast w okresie od 1 października 2011 r. do 30 września 2012 r. PGNiG SA powinno utrzymywać zapas obowiązkowy w ilości 555,8 mln m³.

RYNEK DETALICZNY

Pozycję dominującą w sektorze w 2011 r., i tym samym na rynku, zajmowała GK PGNiG, w skład której wchodzi m.in. przedsiębiorstwo PGNiG SA, zajmujące się m.in. obrotem gazem ziemnym oraz sześciu operatorów dystrybucyjnych, którzy odpowiadają za transport gazu do odbiorców domowych, instytucjonalnych i komercyjnych, jak również za eksploatację, remonty oraz rozbudowę gazociągów.
Dokonując całościowej analizy rynku sprzedaży detalicznej gazu ziemnego w 2011 r. w odniesieniu do wszystkich grup odbiorców należy wskazać, że najliczniej reprezentowaną grupą były gospodarstwa domowe, które stanowiły 96,94%, ogółu odbiorców. Ich udział w wolumenie sprzedaży w 2011 r. wyniósł 25,35%. Natomiast, największy udział w sprzedaży gazu ziemnego mieli odbiorcy przemysłowi - 61,52%, wśród których dominowały przedsiębiorstwa sektora paliwowego, w tym firmy rafineryjne i petrochemiczne oraz zakłady chemiczne (azotowe). Ponadto, PGNiG SA sprzedaje gaz do OGP Gaz-System SA i operatorów systemów dystrybucyjnych PGNiG SA - na potrzeby własne i bilansowania systemu. W 2011 r. potrzeby technologiczne (straty i zużycie własne) OGP Gaz-System SA oraz operatorów dystrybucyjnych GK PGNiG wynosiły 227,1mln m³.

Struktura rynku

Wysoki poziom koncentracji na polskim rynku gazu, wynikający z pozycji dominującej GK PGNiG, wpływa od wielu lat na strukturę rynku detalicznego oraz tempo przemian w nim zachodzących. Nadal około 96,38% sprzedaży gazu ziemnego realizowane jest przez PGNiG SA, natomiast pozostałe 3,62% przez kilkadziesiąt podmiotów, które starają się rozwijać i umacniać swoją pozycję na rynku.
Jako największe podmioty pod względem wolumenu sprzedaży w 2011 r., poza GK PGNiG, wymienić należy: EWE energia Sp. z o.o., HANDEN Sp. z o.o., G.E.N Gaz Energia SA, ENESTA SA, KRI SA. Przedsiębiorstwa te prowadzą działalność handlową polegającą na odsprzedaży gazu ziemnego nabywanego od PGNiG SA odbiorcom końcowym. Istotna większość zajmuje się sprzedażą gazu kupowanego od PGNiG SA za pośrednictwem własnych, lokalnych sieci dystrybucyjnych. Istnienie tych podmiotów jest ważne z punktu widzenia funkcjonowania rynku gazu, gdyż przedsiębiorstwa te prowadzą głównie działalność na obszarach nieobsługiwanych przez PGNiG SA tj. z wykorzystaniem wybudowanych przez siebie własnych sieci dystrybucyjnych i wypełniając „lukę rynkową” łączą działalność dystrybucyjną i obrotową.
W 2011 r. tylko jeden podmiot prowadził działalność nie posiadając własnej sieci i realizując sprzedaż gazu ziemnego z wykorzystaniem zasady TPA. Ponadto na rynku funkcjonują nowe podmioty dokonujące sprzedaży gazu LNG bez wykorzystania sieci gazowych.

Reasumując, rynek gazu detalicznego w Polsce ukształtowany dokonanymi w latach poprzednich przemianami własnościowymi, należy do rynków o dużej koncentracji. Taka struktura rynku sprawia, że działania ukierunkowane na promowanie i zwiększenie konkurencji napotykają na wiele większe przeszkody niż w sektorze energii elektrycznej. Obawa, że w obecnej strukturze przedsiębiorstwo dominujące może wykorzystywać swoją pozycję, uzasadnia potrzebę utrzymania regulacji do czasu zaistnienia realnych zmian na rynku, w szczególności w kontekście kryteriów art. 49 ust. 2 ustawy - Prawo energetyczne, czemu służą działania umożliwiające dywersyfikację dostaw gazu i pojawienie się na rynku nowych podmiotów. W konsekwencji prowadzi to do rozwoju rynku gazu w kierunku realnej konkurencji, przy jednoczesnym zachowaniu akceptowalnego dla obu stron, tj. przedsiębiorstw i odbiorców poziomu cen, jak również do rozwoju infrastrukturalnego tego rynku.

Mapa drogowa

Mając na uwadze powyższe, w tym potrzebę zmian ukierunkowanych na promowanie i zwiększenie konkurencji na krajowym rynku gazu ziemnego Prezes URE podjął w 2011 r. działania zmierzające do zmiany obecnego stanu rzeczy i przygotował Mapę drogową uwolnienia cen gazu ziemnego w Polsce, której podstawowym elementem jest stworzenie warunków do przeprowadzenia przez PGNiG SA Programu Uwalniania Gazu (ang. Gas Realase Program). Program realizowany jest w kontekście celu, jaki ma być osiągnięty w przyszłym roku na rynku gazu w Polsce, a więc wykreowania wystarczającej płynności na rynku hurtowym gazu ziemnego, umożliwiającej stwierdzenie przez Prezesa URE, zgodnie z normą art. 49 ustawy - Prawo energetyczne, że rynek gazu ziemnego lub jego określony segment spełnia kryteria rynku konkurencyjnego.

Data publikacji : 27.04.2012
Data modyfikacji : 28.08.2012

Opcje strony

do góry