Nawigacja

3.2 Opracowywanie i zatwierdzanie taryf dla przedsiębiorstw rozproszonych w warszawskim Oddziale Centralnym

Rozwiązania przyjęte w ustawie – Prawo energetyczne i w rozporządzeniach wykonawczych do niej wywodzą się z modelu przedsiębiorstwa ciepłowniczego (ciepłowni, elektrociepłowni czy przedsiębiorstwa dystrybucji ciepła) zaopatrującego w ciepło odbiorców z jednej tylko miejscowości, dla którego działalność ciepłownicza jest działalnością podstawową. Przedsiębiorstwo takie jest stabilne (z racji monopolu naturalnego) pod względem pozycji na lokalnym rynku dostaw ciepła i nie dokonuje istotnych zmian zakresu swej działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo energetyczne odpowiadające takiemu modelowi (można je określić mianem przedsiębiorstwa standardowego) opracowuje jedną taryfę dla ciepła, obejmującą cały zakres prowadzonej przez nie działalności gospodarczej dotyczącej zaopatrzenia odbiorców w ten rodzaj energii. Powyższą zasadę opracowywania taryfy można skrótowo opisać jako: jedno przedsiębiorstwo ciepłownicze = jedna całościowa taryfa dla ciepła.

Poza przedsiębiorstwami standardowymi, występują jednak także przedsiębiorstwa zaopatrujące odbiorców w ciepło, dla których nie jest to jednak działalność podstawowa, a jedynie pomocnicza lub uboczna (zakłady przemysłowe). Istnieje również – co najbardziej charakterystyczne dla obszaru działania Oddziału Centralnego, tj. województwa mazowieckiego – grupa przedsiębiorstw, których siedziby znajdują się w Warszawie, natomiast faktyczne zaopatrzenie odbiorców w ciepło odbywa się w kilku, bądź kilkunastu miejscach na terenie całego kraju. Grupę tą – ze względu na cechy przedsiębiorstw do niej należących tj. różnorodny zakres działalności ciepłowniczej prowadzonej w różnych pod względem geograficznym miejscach, można nazwać grupą przedsiębiorstw rozproszonych. Należą do niej:

1) wyspecjalizowane przedsiębiorstwa ciepłownicze (najczęściej z kapitałem zagranicznym) dynamicznie wchodzące w nowe segmenty rynku, głównie w wyniku wygranych przetargów (co skutkuje różnym i niekoniecznie odległym terminem uruchamiania kolejnych przedsięwzięć); zasada ich działania polega na przejmowaniu zaopatrzenia w ciepło odbiorców w wyniku szybkiej i kompleksowej modernizacji istniejących urządzeń i instalacji ciepłowniczych lub też zastąpieniu ich nowymi; przedsiębiorstwa te dążą do szybkiego zrekompensowania poniesionych nakładów inwestycyjnych poprzez wyższe ceny i stawki opłat,

2) przedsiębiorstwa stanowiące własność Skarbu Państwa, o statusie uregulowanym przepisami szczególnymi, dla których działalność koncesjonowana nie jest działalnością podstawową; działają one poprzez wyodrębnione oddziały, które nadzorują z kolei podległe im jednostki organizacyjne zajmujące się wykonywaniem działalności koncesjonowanej; przedsiębiorstwa te dążą do ograniczenia wyżej wymienionej działalności.

Powyższe rozróżnienie ukształtowało się na podstawie doświadczeń zdobytych podczas procesu taryfowania. W trakcie tego procesu pojawiły się problemy związane z zatwierdzaniem taryf ustalonych przez przedsiębiorstwa rozproszone, wymagające znalezienia rozwiązań skutecznych z punktu widzenia celów regulacji i mających podstawy prawne.

W praktyce stosowanie zasady: jedno przedsiębiorstwo ciepłownicze = jedna całościowa taryfa dla ciepła, wobec przedsiębiorstw rozproszonych, okazywało się w znacznej mierze utrudniać, czy nawet czyniło niemożliwą poprawną weryfikację przedkładanych taryf. Ponadto przysparzało to także rozlicznych kłopotów samym przedsiębiorstwom, w zależności od zakresu problemów oraz ilości informacji, jakie przedsiębiorstwa te przedstawiały przy wniosku taryfowym. Całościowa taryfa przedsiębiorstwa rozproszonego to wiele grup odbiorców, które charakteryzują się różnym poziomem i różną strukturą kosztów uzasadnionych. Wynika to przede wszystkim z:

- różnej lokalizacji, zróżnicowanego stanu technicznego i technologii wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo w ramach poszczególnych przedsięwzięć (źródeł ciepła i/lub sieci ciepłowniczych) służących zaopatrzeniu w ciepło poszczególnych grup odbiorców,
- różnego zakresu usług związanych z zaopatrzeniem w ciepło, świadczonych poszczególnym grupom odbiorców,
- różnych okresów odniesienia (tzw. okresów bazowych), dla których powinny być ustalane koszty uzasadnione, a następnie ceny i stawki opłat – jest to konsekwencją różnych terminów podejmowania przez przedsiębiorstwo działalności koncesjonowanej, w stosunku do poszczególnych grup odbiorców.

Dodatkowo, dynamiczne zachowania niektórych przedsiębiorstw rozproszonych pod względem zakresu prowadzonej przez nie działalności powodowały, że w toku postępowania o zatwierdzenie całościowej taryfy niejednokrotnie zmieniały one swój pierwotny wniosek taryfowy. Zmiany te polegały m.in. na modyfikacji kosztów, które stanowiły podstawę kalkulacji cen i stawek opłat dla poszczególnych grup odbiorców, dodaniu do pierwotnie przedłożonej taryfy nowych grup odbiorców, z uwagi na – zaistniałe dopiero po wystąpieniu z pierwotnym wnioskiem – skonkretyzowanie się planów przedsiębiorstwa co do rozpoczęcia działalności koncesjonowanej na terenie kolejnych miejscowości.

Należy podkreślić, że te ostatnie z wymienionych działań korekcyjnych, wymuszone są względami formalno-prawnymi, ponieważ nieuwzględnienie w taryfie jakiejkolwiek z grup odbiorców, której przedsiębiorstwo świadczy lub niebawem będzie świadczyć usługi z zakresu zaopatrzenia w ciepło, pozbawiałoby je możliwości legalnego prowadzenia rozliczeń z tymi odbiorcami za dostawę ciepła. Przedsiębiorstwo musiałoby stosować w odniesieniu do tych odbiorców ceny i stawki opłat nie objęte taryfą zatwierdzoną przez Prezesa URE. Skutkowałoby to wymierzaniem kary pieniężnej przewidzianej za takie działanie w przepisach Prawa energetycznego (art. 56). Zmiana wniosku taryfowego w czasie trwania postępowania administracyjnego w sprawie zatwierdzenia taryfy dla ciepła wprowadza swoiste jego „zaburzenie”, co przy rozmiarach tego postępowania czyni wniosek taryfowy nie tylko trudniejszym do poprawnego zweryfikowania, ale przede wszystkim powoduje niebezpieczeństwo, iż Prezes URE nienależycie wywiąże się z ustawowego obowiązku, jakim jest ochrona odbiorców przed nieuzasadnionym poziomem cen. Kolejne modyfikacje w toku jednego postępowania (do których przedsiębiorstwo, jako strona postępowania, ma ustawowe prawo) stwarzają możliwości manipulowania informacjami, w celu zawyżania lub wielokrotnego uwzględniania tych samych kosztów w cenach i stawkach opłat ustalanych w taryfie dla różnych grup odbiorców. Możliwości te są tym bardziej realne, że koszty na podstawie których przedsiębiorstwo powinno kalkulować ceny i stawki opłat do taryfy dla poszczególnych grup odbiorców nie zawsze podlegały jednolitym zasadom ich ustalania. Przepisy regulujące szczegółowe zasady ustalania taryf dla ciepła pierwotnie stanowiły, że w przypadku gdy przedsiębiorstwo podejmowało dopiero działalność gospodarczą z zakresu zaopatrzenia w ciepło danej grupy odbiorców, to w taryfie ceny i stawki opłat dla takiej grupy ustalało na podstawie uzasadnionych kosztów planowanych na okres pierwszych 12 miesięcy prowadzenia tej działalności; w przypadkach innych, ceny i stawki opłat powinno było ustalać na podstawie uzasadnionych kosztów poniesionych w okresie odpowiednich minionych 12 miesięcy.

W praktyce regulacyjnej Oddziału Centralnego pojawił się przypadek, gdy jedno z przedsiębiorstw rozproszonych usiłowało ustalić ceny i stawki opłat w taryfie dla każdej z grup odbiorców na podstawie kosztów zaplanowanych na kolejne 12 miesięcy prowadzenia działalności, pomimo że w stosunku nie do każdej, a jedynie w stosunku do części z tych grup podejmowało dopiero swoją działalność. Takie niezgodne z obowiązującymi przepisami działania prowadziły do zawyżania cen i stawek opłat dla niektórych grup odbiorców, nawet do poziomu ponad 100 zł/GJ – znacznie zatem przekraczającego ten, jaki wynikał z cen i stawek opłat dla odbiorców o podobnym zakresie świadczonych im usług, zawartych w taryfach przedsiębiorstw standardowych. Odnotowano także próby manipulacji kosztami ponoszonymi przez przedsiębiorstwo wspólnie dla wszystkich lub części grup taryfowych. Przedsiębiorstwo usiłowało wkalkulować w ceny i stawki opłat koszty zarządu wspólne dla poszczególnych miejsc prowadzenia działalności koncesjonowanej w sposób nie mający uzasadnionych podstaw z punktu widzenia interesów poszczególnych grup odbiorców, gdyż (jak się ostatecznie okazało) kalkulacja ta oparta była na bliżej nie sprecyzowanych szacunkach. Zachowanie takie prowadziło w konsekwencji do zerwania związku pomiędzy zakresem i charakterem usług świadczonych poszczególnym grupom odbiorców, a częścią kosztów wspólnych, jakie przyszłoby im pokrywać. Miało to niekiedy wymiar drastyczny. Oto bowiem zaobserwowano m.in. dążenie przedsiębiorstwa, by dla dwóch różnych grup odbiorców, którym świadczyło ono usługi w zakresie wytwarzania ciepła przy wykorzystaniu tego samego rodzaju paliwa, ustalić ceny w taki sposób, by jedna z nich pokrywała ponad pięćdziesięciokrotnie większą kwotę kosztów ogólnego zarządu niż druga. Poza tym niezwykle trudne do analizy w przypadkach taryf całościowych przedsiębiorstw rozproszonych o dynamicznym charakterze zachowań rynkowych były także takie pozycje kosztów, jak amortyzacja środków trwałych czy koszty finansowe związane z obsługą kredytów bankowych, zaciągniętych przez przedsiębiorstwo na sfinansowanie swoich przedsięwzięć. Zwłaszcza te ostatnie były trudne do oceny. Powstawały bowiem wątpliwości, czy istotnie ich wysokość obciążająca ceny lub stawki opłat dla danej grupy odbiorców spełnia kryteria kosztu uzasadnionego. Przedsiębiorstwa rozpatrywanego typu z reguły bowiem mają do dyspozycji pewną pulę środków kredytowych, z których korzystają zależnie od potrzeb. Potrzeby te wyznaczają kolejne przedsięwzięcia inwestycyjne. Różny termin przekazywania inwestycji do eksploatacji wiąże się z różną wysokością kosztów (w sensie księgowym), jakie przedsiębiorstwo ponosi i stanowi dodatkowy czynnik informacyjny do uwzględnienia w analizie całościowej taryfy.

Stosowanie wobec przedsiębiorstw rozproszonych zasady: jedno przedsiębiorstwo ciepłownicze = jedna całościowa taryfa dla ciepła rodziło również po stronie samych przedsiębiorstw rozliczne problemy z opracowaniem taryfy. Obserwowano to zwłaszcza w przedsiębiorstwach będących własnością Skarbu Państwa (o dużym stopniu rozproszenia jednostek wykonujących działalność koncesjonowaną). Pozostałe przedsiębiorstwa zgłaszały także, w toku prowadzonych postępowań, kłopoty w tym zakresie. W przypadku każdego niemal wezwania skierowanego do przedsiębiorstwa, żądało ono przesunięcia terminu na udzielenie odpowiedzi. W konsekwencji wydłużało to znacznie czas całego postępowania. O ile bowiem w przypadku standardowych przedsiębiorstw ciepłowniczych, okres od momentu złożenia przez nie wniosku taryfowego do momentu wydania decyzji, wynosił zazwyczaj ok. dwóch miesięcy, to w przypadku przedsiębiorstw rozproszonych był to okres znacznie dłuższy – w skrajnym przypadku nawet ponad rok. Decydujący wpływ na taki stan rzeczy miały następujące czynniki:

- rozproszenie na terenie całego kraju poszczególnych przedsięwzięć, utrudniające pozyskanie informacji niezbędnych do opracowania taryfy,
- niejednakowy w ramach poszczególnych przedsięwzięć zakres wykonywanej działalności koncesjonowanej oraz etap, na jakim jej prowadzenie się znajduje, skutkujące w szczególności zróżnicowaniem kosztów oraz cen dotychczas stosowanych na danym rynku ciepła,
- struktura organizacyjna przedsiębiorstwa (biuro centralne – biura/oddziały regionalne – poszczególne zakłady/gospodarstwa), wymuszająca określone zachowania co do wymiany i obiegu informacji oraz jej prezentacji, a także szczególne podejście do zagadnienia alokacji kosztów ogólnego zarządu przedsiębiorstwem,
- marginalne znaczenie działalności gospodarczej dot. zaopatrzenia w ciepło w całej działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwa Skarbu Państwa – tak z punktu widzenia finansów jak i statutowych zadań tych przedsiębiorstw – czyniące trudniejszym pozyskanie informacji właściwych dla ustalenia taryfy (np. informacji księgowych o kosztach działalności koncesjonowanej).

Wymienione powyżej czynniki wymuszały na przedsiębiorstwie podejmowanie złożonych organizacyjnie działań w zakresie pozyskania informacji niezbędnych do opracowania taryfy. Dotyczyło to przede wszystkim informacji o kosztach ponoszonych w ramach poszczególnych, rozproszonych przedsięwzięć związanych z zaopatrzeniem w ciepło poszczególnych grup odbiorców.

Niewątpliwie z punktu widzenia regulatora istotną i pożądaną właściwością zasady jedno przedsiębiorstwo ciepłownicze = jedna całościowa taryfa dla ciepła jest to, że pozwala ona w toku jednego postępowania administracyjnego skontrolować całokształt aktualnie prowadzonej działalności koncesjonowanej przedsiębiorstwa, w tym zwłaszcza jej koszty. W przypadku przedsiębiorstwa standardowego, po kolejnych okresach regulacji można w stosunkowo prosty sposób dokonywać całościowej oceny wyników regulacji. Dlatego też w początkowym okresie regulacji metoda ta była stosowana jako wyłączna. W przypadku przedsiębiorstw rozproszonych stosowanie tej zasady okazało się nie być pozbawione mankamentów.

Poza opisanym wyżej elementem ryzyka popełnienia błędu regulacyjnego pojawiały się także inne utrudnienia. Mianowicie w przypadkach, gdy przedsiębiorstwo w toku postępowania o zatwierdzenie całościowej taryfy rozszerzało zakres złożonego wniosku taryfowego o kolejne grupy odbiorców, ostateczne wydanie decyzji zatwierdzającej taryfę (pod warunkiem oczywiście, że uprzednia kontrola sposobu ustalenia przez przedsiębiorstwo cen tak dla pierwotnych, tj. ujętych w pierwotnym kształcie wniosku taryfowego, jak i dla nowych grup odbiorców, wykazała jego poprawność) z konieczności musiało być „wstrzymywane” do czasu rozstrzygnięcia postępowania w sprawie zmiany (rozszerzenia) koncesji tego przedsiębiorstwa. W przeciwnym razie doszłoby bowiem do sytuacji, w której przedsiębiorstwo miałoby zatwierdzoną taryfę na zakres działalności, na który nie posiada jeszcze – a być może i nigdy posiadać nie będzie – koncesji. W takich przypadkach dochodziłoby jednak do opóźniania momentu wprowadzenia do stosowania taryfowych (uzasadnionych) cen i stawek opłat dla odbiorców, które wyżej określono jako pierwotne. Byłoby to niepożądane, gdyż ceny i stawki opłat ustalone w taryfie okazywały się być niekiedy niższe od cen i stawek opłat ostatnio stosowanych wobec niektórych z odbiorców. Należy też podkreślić, że jeśli w całościowej taryfie przedsiębiorstwo dokonało ustalenia cen i stawek opłat na nieuzasadnionym poziomie tylko dla jednej z grup odbiorców, reguła jedno przedsiębiorstwo = jedna całościowa taryfa nakazywała wydać decyzję odmawiającą zatwierdzenia całej taryfy. Decyzja ta wprawdzie zapobiegała wprowadzeniu do stosowania jakichkolwiek cen i stawek opłat, które byłyby nieuzasadnione i chroniła interesy tych odbiorców, których takie ceny i stawki opłat by dotyczyły, jednak równocześnie pozbawiała reszty odbiorców przedsiębiorstwa możliwości płacenia za ciepło na poziomie uzasadnionym (tak co do wysokości, jak i struktury opłat).

Powyżej przedstawione dylematy doprowadziły do przyjęcia rozwiązania polegającego na dezagregacji takich całościowych taryf na poszczególne ich części, ograniczone do pewnego wycinka zakresu działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Najistotniejszym bowiem problemem przy taryfach całościowych okazało się być to, że kumulują one w sobie naraz wszystkie różnorodne problemy, występujące w przypadku taryf przedsiębiorstw standardowych. Ponadto ustalane dla poszczególnych grup odbiorców ceny i stawki opłat, wraz z warunkami ich stosowania, mogły być w toku postępowania o zatwierdzenie taryfy rozpatrywane w taki sam sposób, jak gdyby stanowiły odrębne taryfy. W sposób szczególny uwidaczniało się to w przypadku przedsiębiorstw rozproszonych, które zajmują się skojarzonym wytwarzaniem ciepła i energii elektrycznej. Przepisy bowiem regulujące ceny dla tak produkowanej energii elektrycznej odnoszą się nie tyle do przedsiębiorstw, co do poszczególnych ich jednostek wytwórczych, w których ta energia jest wytwarzana.

Istota przyjętego rozwiązania polegała na rozpatrywaniu taryfy przedsiębiorstwa rozproszonego w poszczególnych częściach, z których każda odzwierciedlała zakres działalności gospodarczej przedsiębiorstwa dotyczącej zaopatrzenia w ciepło, prowadzonej na terenie danej miejscowości (gminy). Podstawę prawną takiemu rozwiązaniu daje art. 104 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego. Sygnalizowany już wyżej problem istnienia w przedsiębiorstwie kosztów wspólnych zmuszał jednak do przyjęcia dwóch wariantów tego rozwiązania. W przypadku przedsiębiorstw rozproszonych, w których takie koszty, dotyczące poszczególnych grup odbiorców ciepła występują (np. koszty ogólnego zarządu przedsięwzięciami przedsiębiorstwa z zakresu ciepłownictwa) przyjęto, że poszczególne części swojej całościowej taryfy, przedsiębiorstwa te będą przedkładały do zatwierdzenia w oddziale terenowym URE właściwym ze względu na ich siedzibę. Ma to na celu zapewnienie ochrony odbiorców przez nieuzasadnionym poziomem cen – mogącym pojawić się wskutek niepoddania analizie łącznej wysokości tych kosztów i sposobu ich podziału pomiędzy poszczególne grupy taryfowe.

Przyjęcie takiego rozwiązania pozwoliło w praktyce na:

- uniknięcie sytuacji, w której ceny skalkulowane na poziomie uzasadnionym, w tym również niższym od dotychczasowego, nie mogą być wprowadzone do stosowania wobec odbiorców wskutek niemożliwości zatwierdzenia taryfy z powodu cen skalkulowanych na poziomie nieuzasadnionym dla innych odbiorców lub z powodu opóźniania się momentu wydania decyzji zatwierdzającej taryfę wskutek kolejnych jej modyfikacji dokonywanych w toku postępowania, rozszerzających tę taryfę o kolejne, nowe grupy odbiorców,
- uzyskanie lepszej porównywalności działalności przedsiębiorstwa z przedsiębiorstwami standardowymi (część taryfy całościowej przedsiębiorstwa rozproszonego odpowiada taryfie przedsiębiorstwa standardowego), a przez to powiększenie liczby dostępnych w stosunku do nich narzędzi regulacyjnych o elementy regulacji porównawczej,
- skrócenie czasu postępowania taryfowego,
- uzyskanie, wskutek ograniczenia ilości analizowanych informacji, lepszych możliwości oceny i weryfikacji kosztów przyjmowanych przez przedsiębiorstwo do kalkulacji cen i stawek opłat dla poszczególnych grup odbiorców (efektem czego było np. ustalenie uzasadnionych cen w niektórych grupach odbiorców na poziomie niższym o ok. 15-20% od wnioskowanego przez przedsiębiorstwo w taryfie całościowej).

W przypadku przedsiębiorstw rozproszonych, które nie ponoszą kosztów wspólnych dla poszczególnych rynków ciepła, na których funkcjonują (nie istnieje zatem możliwość np. wielokrotnego uwzględniania takich kosztów w poszczególnych częściach taryfy), przyjęto rozwiązanie polegające na dezagregacji ich taryfy całościowej do swoistego zbioru taryf cząstkowych, z których każda odzwierciedla zakres działalności koncesjonowanej przedsiębiorstwa realizowany poprzez daną jego jednostkę organizacyjną (oddział). Taryfa cząstkowa podlega rozpatrzeniu przez oddział terenowy URE właściwy ze względu na siedzibę jednostki organizacyjnej przedsiębiorstwa opracowującej tą taryfę. W praktyce rozwiązanie takie okazało się dodatkowo wydatnie ułatwiać przedsiębiorstwu opracowanie taryfy i uzyskanie jej zatwierdzenia.

Scharakteryzowane przypadki, wynikające z czteroletnich doświadczeń regulacyjnych specyficznych dla Oddziału Centralnego, stanowią wystarczającą podstawę do sformułowania kilku generalnych wniosków.

W sektorze ciepłownictwa pojawia się coraz więcej przedsiębiorstw rozproszonych. Sposoby ich działania nie są jednorodne, dlatego też przed Prezesem URE będą pojawiać się następne problemy związane z zatwierdzaniem taryf tych przedsiębiorstw. Tym bardziej, że dotychczasowe zapisy zawarte w Prawie energetycznym i w aktach wykonawczych okazały się nie dawać jednoznacznej odpowiedzi, jakimi metodami regulować poszczególne rodzaje przedsiębiorstw. Metody te powinny być stale doskonalone i adaptowane do zmieniających się sytuacji na regulowanym rynku. Podstawowa zasada regulacji, jaką jest równoważenie interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii, nakazuje jednak poszukiwać rozwiązań racjonalnych pozwalających na uzyskanie takiej równowagi. Niewykluczone zatem, że rozwiązania dotychczas stosowane w praktyce regulacyjnej w przyszłości ulegną kolejnym modyfikacjom.

Należy także mieć na uwadze to, że sposób prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa rozproszone również ulega ewolucji. Niektóre z nich powołują do życia spółki-córki z siedzibami w miejscach prowadzonej działalności. Inne natomiast starają się zmienić zakres prowadzonej działalności w taki sposób, aby nie spełniać warunków uzyskania koncesji i tym samym pozostawać poza jurysdykcją Prezesa URE. Często obserwowano przypadki, w których działalność przedsiębiorstw polegała jedynie na modernizacji urządzeń ciepłowniczych u odbiorcy oraz na pomocy technicznej w ich eksploatacji. Zadaniem regulatora będzie sprawdzenie czy takie działanie przedsiębiorstw rozproszonych nie jest sprzeczne z przepisami Prawa energetycznego.


[ Rozdział 3. Wprowadzenie ] [ Spis treści ] [ Rozdział 3. Regulacja przedsiębiorstw energetycznych funkcjonujących w formule trzeciej strony finansującej – TSF w szczecińskim Północno-Zachodnim Oddziale Terenowym ]
Data publikacji : 19.08.2005

Opcje strony

do góry