Urząd Regulacji Energetyki 2. Ustalenia - Konsument na rynku energii -

2.1. Przejrzystość cen energii

2.1.1. Ramy prawne

PYTANIE:

• Prawodawstwo krajowe w zakresie przejrzystości cen energii

Wszyscy respondenci posiadają regulowane taryfy dystrybucji energii, a ponadto wielu posiada dodatkowo regulowany w jakimś stopniu proces zatwierdzania lub limitowania cen energii (zwłaszcza dotychczasowych cen cennikowych, a niekiedy również cen ofertowych). Takiemu nadzorowi nieodłącznie towarzyszy, nie zawsze zamierzona, pewna przejrzystość cen. Chociaż istnieją rozmaite szczególne regulacje poświęcone przejrzystości, większość respondentów nie podała żadnych konkretnych przykładów odnośnie charakteru krajowych regulacji dotyczących przejrzystości cen. Poniżej przytoczono kilka interesujących przykładów.

Przykład Holandii

Sprzedawca zaopatrujący drobnych odbiorców musi im zagwarantować stały dostęp do informacji na temat warunków i taryf.

Przykład Finlandii

Ustawy dotyczące rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego zobowiązują sprzedawców detalicznych (dotychczasowych monopolistów) do publikowania cen cennikowych, a ponadto do informowania regulatora o tych cenach. Dodatkowo również ceny ofertowe energii elektrycznej dla drobnych odbiorców muszą być publikowane i przekazywane organowi regulacyjnemu w celu ich opublikowania.

Przykład Francji

Sprzedawcy muszą (na żądanie) podawać ceny cennikowe odbiorcom zużywającym energię elektryczną o mocy mniejszej niż 36 kVA.

Przykład Włoch

Przejrzystość cen energii i powiązanych z nimi opłat stanowi przedmiot szczególnych przepisów wydanych przez regulatora. W ramach kodeksu dobrych praktyk w zakresie dostaw gazu zostały ustanowione jednolite kryteria mające zapewnić większą przejrzystość i porównywalność cen usług i innych opłat stosowanych na wolnym rynku (informacja o cenach jednostkowych, roczne wydatki na energię).

Przykład Norwegii

Rzecznik praw konsumentów (ombudsman) reguluje zagadnienie przejrzystości cen energii (sprzedawcy), a także ustala wytyczne dotyczące obrotu energią elektryczną. Głównymi kwestiami poruszanymi w tym zakresie są: wyszczególnienia na rachunku, informacje o cenach w odniesieniu do różnych poziomów zużycia, informacja o obrocie energią elektryczną.

Przykład Portugalii

Na rynku niezliberalizowanym (sprzedawcy regulowani/sprzedawcy ostatniej szansy) stosowane taryfy i ceny są zatwierdzane przez regulatora. Wszystkie informacje i przeprowadzone wyliczenia są udostępniane przez organ regulacyjny na stronie internetowej. Na rynku otwartym sprzedawcy mają obowiązek zapewnić klarowną informację na temat stosowanych taryf i cen.

2.1.2. Dostępność informacji na temat cen

PYTANIE:

• Jakie ceny energii są zobowiązani publikować sprzedawcy?
• Czy każdy sprzedawca ma obowiązek publikować ceny, czy też tylko dotychczasowy monopolista?
• Czy sprzedawca ma obowiązek dostarczać informację na temat cen organowi regulacyj nemu lub innemu organowi? Kiedy (przed czy po zmianie ceny)?

Jakie ceny - jeśli w ogóle - muszą być publikowane?

W większości ankietowanych krajów sprzedawcy mają obowiązek publikować ceny cennikowe. Spośród 23 krajów, które odpowiedziały na ankietę, tylko w dwóch (Hiszpania, Szwecja) sprzedawcy nie są do tego zobowiązani. Istnieją jednak pewne ograniczenia dotyczące zakresu i rodzaju podmiotów, np. w Estonii publikowany jest limit ceny ważonej, a w Irlandii tylko dotychczasowy monopolista jest odpowiedzialny za publikowanie cen cennikowych.

Odnośnie cen ofertowych - mniej niż w połowie krajów ankietowanych sprzedawcy są zobowiązani do ich publikowania (chociaż w kilku krajach ceny ofertowe i ceny cennikowe mogą być takie same i tym samym publikacja cen ofertowych nie ma znaczenia¹⁾. Ceny ofertowe są jednak publikowane w Danii, Grecji, Wielkiej Brytanii, Irlandii (tylko przez dotychczasowych monopolistów), na hotwie, w Holandii, Norwegii, Polsce, na Słowacji (gaz), a wkrótce w Finlandii. W niektórych krajach (np. w Finlandii) ceny ofertowe są ponadto negocjowane między sprzedawcą i odbiorcą, co utrudnia ich publikację, ale w takich przypadkach, a także w innych, niezależne lub oficjalne podmioty (publiczne lub inne) zajmujące się monitorowaniem cen podają czasem odbiorcom ceny przykładowe lub średnie.

Przykład Norwegii

Sprzedawcy mają obowiązek podawać norweskiemu organowi ds. konkurencji²⁾ ceny, które są stosowane w jednym z trzech, opisanych poniżej, najbardziej rozpowszechnionych typów umów (o ile je oferują). Z kolei organ ten publikuje podane ceny na swojej stronie internetowej. Sprzedawcy są w pełni świadomi wpływu na konkurencję jaki posiada ta lista, aktywnie wykorzystują ten fakt w marketingu i oświadczają na przykład, że znajdowali się na „jednym z trzech pierwszych miejsc przez ostatnie 6 miesięcy".

Trzema najbardziej rozpowszechnionymi typami umów (większość sprzedawców oferuje co najmniej jedną z nich, a często dwie) są umowy oparte o:

• Standardową cenę zmienną: cena ta jest powiązana z ceną z rynku typu spot, ale z uwzględnieniem opóźnienia w czasie, ponieważ ceny muszą być podawane odbiorcom na dwa tygodnie przed wejściem w życie. Ze względu na fakt, że tego rodzaju umowa była stosowana powszechnie po otwarciu rynku, stanowi ona najbardziej rozpowszechniony typ umowy stosowany na rynku gospodarstw domowych - około 65% (obejmowała wszystkich tych odbiorców, którzy nie dokonali aktywnego wyboru sprzedawcy).
• Cenę z rynku typu spot + marża: tego typu umowa podąża za ceną spotową na Nord Pool. Cena dla odbiorcy jest często miesięczną średnią ważoną tej ceny podwyższoną o marżę (wahającą się w granicach od 0,001 875 do 0,00375 euro za kWh).
• Cenę stałą; umowa zawierana jest najczęściej na 1 rok lub na 3 lata.

Ponadto niektórzy sprzedawcy stosują stałą taryfę przez rok lub przez miesiąc (najczęściej od 25 do 50 euro).

Przykład Portugalii

Na niezliberalizowanym rynku energii elektrycznej (odbiorcy uprawnieni i nie-uprawnieni) taryfy są publikowane przez regulatora, który ma obowiązek ogłaszać je w dzienniku urzędowym i na swojej stronie internetowej, co najmniej 15 dni przed zmianą cen. Na rynku zliberalizowanym sprzedawcy nie są zobowiązani udzielać informacji regulatorowi ani żadnemu innemu organowi. W sektorze gazu ceny są zatwierdzane przez Generalną Dyrekcję ds. Energii.

Tabela 1. Dostępność informacji na temat cen

* Uwaga: Podana tu informacja dotyczy otwartego rynku detalicznego. Istnieje również regulowany rynek detaliczny, na którym ceny są ustalane przez rząd.

Publikacja dobrowolna

Jeżeli nawet sprzedawcy nie są zobowiązani do publikowania cen ofertowych lub cen cennikowych, to jednak mogą dobrowolnie (poza dobrowolnym upowszechnianiem cen przez organy regulacyjne) publikować swoje ceny cennikowe. Czyni tak na przykład wielu sprzedawców w Austrii, podobnie w Estonii sprzedawcy publikują swoje ceny cennikowe, a w Szwecji zwyczajowo, ceny cennikowe i ofertowe są podawane na stronie internetowej sprzedawcy i na stronie internetowej Szwedzkiej Agencji ds. Konsumentów.

Czy każdy sprzedawca ma obowiązek publikować ceny, czy tylko dotychczasowy monopolista?

W dziesięciu krajach (Estonia, Dania, Finlandia, Grecja, Wielka Brytania, hotwa, Holandia, Norwegia, Słowacja i Słowenia) każdy sprzedawca ma obowiązek publikować swoje ceny, a w sześciu krajach (Węgry, Irlandia, Włochy, Portugalia, Rumunia i Turcja) tylko dotychczasowy monopolista³⁾. W dwóch krajach (Luksemburg i Polska) obowiązek ten spoczywa obecnie na operatorach sieci dystrybucyjnych.

Przykład Francji

Dotychczasowy monopolista ma obowiązek publikować ceny dla odbiorców nieuprawnionych, a na żądanie każdy sprzedawca musi podać ceny cennikowe odbiorcom zużywającym energię elektryczną o mocy ≤ 36 kVA. Z chwilą, gdy nastąpi pełna liberalizacja rynku, sprzedawcy będą zobowiązani informować odbiorców o cenach cennikowych.

W Austrii i Hiszpanii nikt nie ma obowiązku podawania swoich cen do wiadomości publicznej, a w Szwecji ceny są publikowane na zasadzie dobrowolności.

Gdzie są przekazywane informacje o cenach?

Zazwyczaj sprzedawcy mają obowiązek podawania cen regulatorom (w 1 7 z 23 krajów), jednak w niektórych krajach (Luksemburg, Słowacja - energia elektryczna, Hiszpania i Szwecja) sprzedawcy nie muszą przekazywać nikomu informacji o cenach⁴⁾. We Francji ceny regulowane są podawane rządowi i przezeń zatwierdzane, w Grecji ceny są podawane regulatorowi i dodatkowo innym organom, w Norwegii ceny są zgłaszane do organu ds. konkurencji, a na Słowacji (gaz) sprzedawcy przekazują informację o cenach władzom lokalnym.

Kiedy są przekazywane informacje o cenach?

Informacja o cenach jest na ogół przekazywana przed każdą zmianą cen, ale praktyki stosowane w poszczególnych krajach różnią się między sobą zasadniczo. Na przykład, w Rumunii sprzedawcy przekazują informacje o cenach co miesiąc, a na rynku gazu również po zmianie cen, we Włoszech sprzedawcy działający w sektorze gazu udzielają informacji o średnich cenach ofertowych (na wolnym rynku) raz na trzy miesiące, a w Estonii sprzedawcy podają informacje regulatorowi po upływie 12 miesięcy od wejścia cen w życie. Wynika to stąd, że przedsiębiorstwa zajmujące się sprzedażą energii nie mogą przekroczyć limitu ważonej ceny, co organ regulacyjny kontroluje na podstawie informacji przekazywanych przez sprzedawców.

Przykład Finlandii

Na rynku detalicznym energii elektrycznej dominujący sprzedawcy muszą podawać do publicznej wiadomości ceny cennikowe - ceny, które są stosowane wobec ich odbiorców oraz innych, objętych obowiązkiem sprzedaży (główny bezpiecznik maks. 3x63 A lub roczne zużycie energii elektrycznej maks. 100000 kWh).

Dominujący sprzedawcy detaliczni energii elektrycznej są zobowiązani przedstawić regulatorowi ceny cennikowe przed wejściem ich w życie. W przypadku gazu ziemnego, sprzedawcy muszą przekazywać ceny cennikowe regulatorowi najpóźniej w momencie wejścia tych cen w życie.

Ostatnia nowelizacja Ustawy o rynku energii elektrycznej, obowiązująca od grudnia 2004 r., wprowadza nowe zasady dotyczące przejrzystości cen. Wszyscy detaliczni sprzedawcy energii elektrycznej, nie tylko najwięksi, muszą powiadamiać organ regulacyjny lub inny organ, wskazany przez niego, o cenach sprzedaży energii elektrycznej. Organ regulacyjny jest uprawniony do wydawania dodatkowych regulacji dotyczących przekazywanych informacji na temat warunków sprzedaży detalicznej i cen, kryteriów stanowienia cen, sposobu wyszczególniania cen na rachunkach i dostarczenia stosownej informacji. Ta zmiana przepisów umożliwi organowi regulacyjnemu utworzenie specjalnego serwisu, w ramach którego będzie można dokonać porównania cen ofertowych z cenami cennikowymi dotychczasowych monopolistów.

2.1.3. Porównania cen

PYTANIE:

• W jaki sposób odbiorca może porównać ceny?
• Czy możliwe jest porównanie cen (różne taryfy dla różnych poziomów zużycia)?
• Kto oferuje możliwość porównania cen (regulator, organizacje konsumenckie, niezależne organizacje prywatne)?
• Czy w porównaniach cen uwzględniane są specjalne oferty cenowe?
• Czy istnieją rejestry cen? Kto je prowadzi, w jaki sposób funkcjonują, jakie rodzaje informacji zawierają?

Tabela 2. Porównania cen

Tabela 2. Porównania cen (dok.)

* Na zliberalizowanym rynku detalicznym regulator udostępnia listę sprzedawców funkcjonujących w każdej z prowincji

W jaki sposób odbiorca może porównać ceny?

We wszystkich krajach ankietowanych odbiorcy mogą porównywać ceny, ale w praktyce możliwość ta zależy od dostępu do informacji na temat cen.

Najbardziej rozpowszechnionym środkiem wykorzystywanym przez odbiorcę, który chce porównać ceny ofertowe różnych przedsiębiorstw, jest Internet. W Austrii, Danii, Estonii, Finlandii, Wielkiej Brytanii, we Włoszech, na hotwie, w Holandii, Norwegii, Portugalii, na Słowacji (gaz), w Hiszpanii i Szwecji można uzyskać w ten sposób przynajmniej niektóre informacje. Przykładami takich stron internetowych są strony regulatorów, sprzedawców, urzędów/stowarzyszeń lub organizacji ochrony praw konsumenta i niezależnych organizacji, jak np. biura brokerskie i uniwersytety.

Dość rozpowszechniony jest bezpośredni kontakt ze sprzedawcami - co najmniej w Finlandii, we Francji, na Węgrzech, w Luksemburgu, Holandii, Portugalii (energia elektryczna), Rumunii, Hiszpanii i Szwecji. Jeżeli chodzi o różne formy bezpośredniego marketingu, jak np. bezpośredni kontakt za pomocą poczty elektronicznej i telesprzedaży, akwizycji (np. bardzo rozpowszechnionej wWielkiej Brytanii), są one uważane za najbardziej skuteczne metody edukacji i zdobywania odbiorców.

Czy możliwe jest porównywanie cen?

Według informacji dostarczonych przez respondentów, możliwość porównania cen istnieje w 9 krajach (Austria, Dania, Wielka Brytania, Włochy, Litwa, Norwegia, Rumunia, Słowacja - gaz, i Szwecja). Ocena tego wydaje się być jednak raczej subiektywna i kontrowersyjna. W 6 krajach respondenci uważają, że porównanie cen nie jest możliwe (Estonia, Francja, Węgry, Holandia, Portugalia i Hiszpania). Interesujące jest to, że w dwóch krajach (Łotwa i Słowacja) ceny są porównywalne tylko na rynkach gazu lub energii elektrycznej, ale nie na obu rynkach jednocześnie. W Finlandii uważa się, że ograniczona możliwość porównań cen wynika z różnych struktur taryf i braku zamieszczania na rachunkach kosztów ponoszonych w ciągu roku.

Kto oferuje porównania cen?

W zależności od kraju porównania cen są publikowane przez regulatorów, organizacje lub urzędy ochrony konsumenta, urzędy statystyczne, uczelnie wyższe i/lub organizacje prywatne. Z odpowiedzi zamieszczonych w kwestionariuszu wynika, że jeden z najbardziej zróżnicowanych sposobów podejścia do porównania cen istnieje w Finlandii, gdzie porównania cen cennikowych można znaleźć na stronie internetowej urzędu regulacyjnego, a porównania cen ofertowych - co najmniej na 3 krajowych stronach (a czwarta pojawi się wkrótce). Możliwość dokonywania porównań jest jednak na ogół ograniczona, ponieważ zestawienia najczęściej nie uwzględniają cen ofertowych, a jedynie ceny cennikowe.

Czy w porównaniach cen uwzględniane są oferty specjalne?

Jedynie w Austrii i Finlandii zestawienia cen (przygotowanych przez prywatne organizacje)⁵⁾ uwzględniają oferty specjalne.

Czy istnieją jakieś rejestry cen lub kalkulatory taryfowe?

Szczególnie przydatne narzędzie dla odbiorców umożliwiające porównywanie cen stanowią kalkulatory taryfowe (dostępne na przykład w Wielkiej Brytanii i Austrii) oraz rejestry cen (np. we Włoszech).

Rejestr cen jest publicznym (np. w Austrii) lub prywatnym (np. we Francji) źródłem informacji dotyczącym cen cennikowych i ofertowych (historycznych i/lub bieżących) na rynku energii elektrycznej i/lub gazu. Tego rodzaju wykazy różnią się zasadniczo zakresem, szczegółowością i strukturą. Opracowanie niektórych rejestrów (np. w Finlandii) leży w zakresie obowiązków niektórych organów (np. regulatora) funkcjonujących na tym rynku. W innych przypadkach prowadzenie wykazów jest dobrowolne (np. Wielka Brytania) - i mogą je prowadzić prywatne organizacje lub organy nie zajmujące się regulacją/nie reprezentujące władze. Rejestry cen są dostępne najczęściej na stronach internetowych (np. Austria, Dania, Finlandia, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Norwegia i Szwecja).

Kalkulator taryfowy jest publicznym (np. Austria i Finlandia) lub prywatnym (np. Finlandia i Wielka Brytania) dostępnym systemem, który umożliwia odbiorcom porównanie aktualnych cen cennikowych i ofertowych różnych sprzedawców. Kalkulatory są zróżnicowane pod względem złożoności i możliwości ich zastosowania. Najprostsze z nich pozwalają odbiorcy porównać ceny cennikowe z cenami odbiorcy zaopatrywanych w energię przez dotychczasowych monopolistów lub innych sprzedawców. W bardziej zaawansowanych rozwiązaniach (np. Norwegia i Szwecja) odbiorcy mają do dyspozycji rozbudowany serwis pomagający im w procesie zmiany sprzedawcy. Mogą na przykład dowiedzieć się o najtańszych sprzedawcach w ich kraju, o procesie zmiany sprzedawcy, i le mogą oszczędzić, jeśli ceny nie ulegną zmianie, a nawet mogą w tym samym serwisie zmienić sprzedawcę (np. w Finlandii).

W sumie rejestry cen istnieją w co najmniej 11, a kalkulatory taryfowe w co najmniej 5 krajach. Poniższa tabela zawiera opisy stosowanych narzędzi porównywania cen.

Tabela 3. Dostępność informacji o cenach i kalkulatora taryfowego

2.1.4. Reklamy i programy promocyjne dotyczące cen energii

PYTANIE:

• W jaki sposób odbiorcy dowiadują się o nowych ofertach?
• Metody sprzedaży stosowane przez sprzedawców

W związku z tym, że metody sprzedaży narzucają kanały, poprzez które odbiorca otrzymuje informacje o nowych ofertach (w przypadku najbardziej aktywnych rynków są to głównie kanały bezpośredniego marketingu), oba powyższe pytania są traktowane jak jedno.

Według odpowiedzi respondentów, najbardziej rozpowszechnioną metodą sprzedaży i zarazem źródłem informacji o nowych ofertach są media (np. reklamy w TV, tablice ogłoszeniowo-reklamowe, radio i pisma ilustrowane). W 14 z 23 krajów klienci są informowani przez media lub sprzedawcy wykorzystują media jako jedną z metod sprzedaży. Najbardziej rozpowszechnionymi metodami są: sprzedaż bezpośrednia, telesprzedaż i marketing mieszany (występujące w co najmniej 1 0 krajach), którym ustępują tylko Internet (w co najmniej 9 krajach) i informacje uzyskiwane przez odbiorcę za pośrednictwem poczty elektronicznej lub poczty zwykłej (dostępne w co najmniej 7 krajach). W ośmiu krajach powszechny jest bezpośredni kontakt odbiorcy ze sprzedawcą. Broszury i pisma wydawane przez przedsiębiorstwa energetyczne są wykorzystywane w marketingu w co najmniej 6 krajach, a wystawy i stoiska - w co najmniej 4.

Przykład Danii

Niektórzy sprzedawcy przesyłają odbiorcom dwa razy w roku biuletyny firmowe, w których informują o nowych produktach i usługach. Ponadto sprzedawcy informują o produktach i cenach na swoich stronach internetowych i reklamują się na stronach powiązanych. Wykorzystywane są również telewizja, prasa codzienna i czasopisma. Jeżeli odbiorca wyrazi zgodę, może otrzymywać informację na temat cen i produktów pocztą zwykłą lub elektroniczną. Niekiedy informacja jest przesyłana do odbiorców masowo w różnych rejonach geograficznych. Wykorzystywane są również wystawy w centrach handlowych, na targach itp.

Na rynku sprzedaży detalicznej możliwości bezpośredniego marketingu są ograniczone, ponieważ kontakt telefoniczny z odbiorcą bez jego pisemnej zgody jest nielegalny. Podstawową metodą sprzedaży jest więc reakcja na próby kontaktu ze strony odbiorcy, wynikająca ze wspomnianych metod działalności marketingowej.

Możliwe są również wizyty przedstawicieli handlowych u odbiorcy na zasadzie sprzedaży bezpośredniej.

Tabela 4. Metody sprzedaży stosowane przez sprzedawców i źródła informacji o nowych ofertach

2.2. Przejrzystość rachunków i pokwitowań

W większości krajów istnieje pewien rodzaj ram prawnych poświęconych kwestiom przejrzystości i wystawiania rachunków. Tylko w trzech krajach (Luksemburg, Holandia i Hiszpania) nie istnieją przepisy prawne, które regulowałyby tę kwestię.

2.2.1. Treść rachunku

PYTANIE:

• Różne elementy składowe rachunku (stawki, taryfy i podatki). Które elementy są obowiąz kowe?
• W jaki sposób rozgranicza się ceny energii od opłat za usługi dystrybucyjne i od podatków?
• Etykietowanie. Czy odbiorcy są informowani o rodzajach paliw wykorzystanych do pro dukcji zużytej przez nich energii elektrycznej (węgiel, energia odnawialna, gaz, energia jądrowa itp.)?

Obowiązkowe i fakultatywne elementy składowe rachunku

Między krajami istnieją ogromne różnice w elementach, które muszą być uwzględnione na rachunku. Opłaty, taryfy i podatki są zróżnicowanymi elementami rachunków w Austrii, Estonii, Finlandii, Francji (energia elektryczna), Irlandii, Włoszech, na hotwie, w Norwegii, Portugalii, Rumunii, na Słowacji (energia elektryczna) i w Szwecji. Taryfy i podatki są zróżnicowanymi elementami we Francji (gaz), na Węgrzech i w Hiszpanii (energia elektryczna); taryfy są zróżnicowanymi elementami na Litwie, a podatki - w Luksemburgu i Turcji.

W Danii, Grecji, Holandii i w Polsce nie ma reguł dotyczących tej kwestii, jednak w Danii są one obecnie opracowywane i będą obowiązywać w odniesieniu do gazu ziemnego pod koniec 2005 r., a w odniesieniu do energii elektrycznej - w 2006 r. Rachunki zawierają rozmaite inne elementy, które-jak to pokazują poniższe przykłady- różnią się w zależności od kraju. Inne elementy zostały wymienione odrębnie w tabeli 5.

Przykład Estonii

Należy podać oddzielnie ilość zużytej energii, cenę energii i opłaty sieciowe.

Przykład Finlandii

Przy wystawianiu rachunku sprzedawca musi wyszczególnić elementy, które składają się na końcową cenę energii elektrycznej lub gazu ziemnego. W związku z tym, że organ regulacyjny ma uprawnienia do wydawania dodatkowych przepisów dotyczących informacji, które powinny być podane na rachunku, regulator wydał decyzję określającą poszczególne pozycje, które muszą być uwzględnione na rachunku.

Detaliczny sprzedawca energii elektrycznej lub gazu ziemnego musi zamieszczać na rachunku wystawianym odbiorcom co najmniej następujące pozycje: składniki taryfy, liczbę fakturowanych jednostek, cenę jednostkową poszczególnych składników ceny, kwotę za każdy składnik ceny, łączną kwotę za usługi sieciowe oraz za energię, różne podatki i inne dodatkowe opłaty oraz ostateczną kwotę rachunku.

Przykład Francji

Rachunek musi zawierać i wyodrębniać VAT, opłaty sieciowe (w przypadku energii elektrycznej), podatki lokalne i dochodowe.

Przykład Irlandii

Komponentami rachunku są: numer identyfikacyjny licznika (ang. meter point reference number, MPRN), stawka taryfowa, liczba jednostek zużytej energii, koszty stałe, opłata za usługi użyteczności publicznej (ang. publicservice obligations, PSOs), VAT i okres, za jaki rachunek jest wystawiony.

Przykład Włoch

Zarówno rachunki za energię elektryczną, jak i za gaz muszą zawierać dokładne informacje dotyczące okresu, za jaki jest wystawiony rachunek, odczyt licznika, zużycie energii, różne elementy taryfy, ceny jednostkowe, podatki i wszelkie inne opłaty (np. z tytułu innych usług niż dostawy energii, odsetki i opłaty z tytułu opóźnienia w płatności wcześniejszych rachunków). Dodatkowe obowiązkowe informacje obejmują terminy i warunki płatności, konsekwencje opóźnienia płatności, stan dotychczasowych płatności, numery telefonów serwisu i pogotowia energetycznego, sposoby rozłożenia płatności na raty (w stosownych przypadkach), faktyczny i standardowy poziom obsługi towarzyszący dostawom energii (raz w roku), średnie zużycie energii w danym okresie (raz w roku).

Przykład Rumunii

Elementy składowe rachunku obejmują: taryfę dla energii elektrycznej zgodnie z umową sprzedaży (struktura taryfy jest szczegółowa i obejmuje wszystkie takie współczynniki taryfowe, jak: opłata stała zależna od mocy, zróżnicowane ceny energii elektrycznej w zależności od czasu korzystania z taryfy, opłata dzienna), VAT i akcyzy, okres, za który wystawiony został rachunek, kod identyfikacyjny licznika, indeks początkowy i końcowy, okres, za który naliczona jest opłata, oraz dane identyfikacyjne odbiorcy.

Przykład Szwecji

Szwedzka ustawa o energii elektrycznej nie zawiera żadnych reguł dotyczących wystawiania rachunków, ale istnieją w tym zakresie ogólne zasady zawarte w regulacjach prawnych dotyczących ochrony konsumenta. Określają one, które elementy składowe należy podawać na fakturze, np.: nazwisko/nazwę odbiorcy i sprzedawcy, numer organizacyjny sprzedawcy, karta F-tax, opłaty, podatek od energii, VAT, cena certyfikatu energii elektrycznej (specyfika rynku szwedzkiego), data płatności, odsetki, żyro bankowe lub pocztowe. Inne elementy, które są zazwyczaj podawane (w praktyce dobrowolnie), to opłaty nakładane przez władze publiczne, jak np. koszty nadzoru, gotowości i bezpieczeństwa.

Ponadto, przedsiębiorstwo dystrybucyjne musi dostarczać odbiorcom raport zawierający między innymi dwie istotne pozycje identyfikacyjne: identyfikację punktu przyłączenia i identyfikację obszaru. Te elementy, niezbędne w procesie zmiany sprzedawcy, są zazwyczaj zamieszczane na rachunku za energię elektryczną, a nie w specjalnym raporcie.

Inspektorat ds. Rynków Energii nie zajmuje się nadzorowaniem zawartości rachunku za energię elektryczną, a jedynie sprawdza, czy raport zawiera elementy identyfikacyjne.

Organizacja branżowa wydaje zalecenia w sprawie treści rachunku za energię elektryczną i zaleca wszystkim swoim członkom stosowanie tej samej terminologii.

Tabela 5. Obowiązkowe elementy rachunku (poza łączną kwotą rachunku)

Czy rozgranicza się ceny energii od opłat za dystrybucję i od podatków?

Tylko w mniejszości ankietowanych krajów ceny za energię (sprzedaż) są oddzielane od opłat za dystrybucję, a mianowicie w Danii, Estonii, Finlandii, Francji (energia elektryczna), na Litwie, w Norwegii, Polsce, Portugalii (energia elektryczna) i w Szwecji. Na Słowacji ceny energii są obowiązkowo oddzielane od opłat za dystrybucję tylko w przypadku odbiorców nieuprawnionych. W Hiszpanii (energia elektryczna) ceny energii przynajmniej raz w roku muszą być oddzielone na rachunku od opłat za dystrybucję. W Rumunii (gaz) ceny są oddzielone od opłat za usługi dystrybucyjne w wyniku odrębnych taryf dla dystrybucji.

We wszystkich krajach, w których ceny energii są oddzielone od opłat za dystrybucję, informacja jest przekazywana odbiorcom na rachunkach.

Ceny za energię nie są oddzielone od opłat za dystrybucję w Austrii, Francji (gaz), Grecji, Wielkiej Brytanii, na Węgrzech, we Włoszech, nahotwie, w Luksemburgu, Holandii, Rumunii (energia elektryczna), na Słowacji (gaz) i w Turcji.

Informowanie o rodzajach paliw wykorzystanych do wytworzenia energii elektrycznej zużytej przez odbiorcę

Zgodnie z dyrektywą 2003/54/WE (art. 3.6), państwa członkowskie od 1 lipca 2004 r. muszą zapewnić, by sprzedawcy energii elektrycznej podawali na rachunku lub dołączali do rachunku oraz informowali w materiałach promocyjnych: o udziale każdego z rodzajów paliw wykorzystanych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej w poprzednim roku, wpływie wytwarzania tej energii elektrycznej na środowisko naturalne (w postaci co najmniej danych o emisjach CO₂ i odpadach radioaktywnych).

Odbiorcy w 15 krajach nie otrzymują informacji (w formie czegoś w rodzaju etykiety) o tak rozumianym pochodzeniu zużytej przez nich energii elektrycznej. Do tych krajów należą: Dania (zasady wejdą wżycie w październiku 2005 r.), Estonia, Grecja, Węgry, Irlandia, Włochy, Łotwa, Holandia, Norwegia⁶⁾, Polska⁷⁾, Portugalia, Słowacja (gaz), Hiszpania, Szwecja i Turcja.

Jednakże w pięciu krajach (Austrii, Finlandii, Francji Rumunii i Słowacji - energia elektryczna) wszyscy odbiorcy otrzymują informacje o składzie paliw wykorzystywanych do wytwarzania energii elektrycznej. W Wielkiej Brytanii przekazywanie takiej informacji nie jest obowiązkowe i decyzja pozostaje w gestii sprzedawcy.

Charakter tej informacji i sposób jej przekazywania nie są wyraźnie określone, ale poniższe przykłady dają wyobrażenie o stosowanych praktykach.

Przykład Finlandii

Sprzedawcy muszą podawać na rachunku lub dostarczać wraz z rachunkiem i zamieszczać w materiałach promocyjnych udostępnianych odbiorcom końcowym informacje na temat udziału każdego źródła energii w ogólnej mieszance paliw wykorzystywanej do produkcji energii elektrycznej sprzedanej przez sprzedawcę w roku poprzednim. Rachunki i materiały promocyjne muszą również podawać, gdzie ogólnie dostępne są informacje na temat oddziaływania na środowisko naturalne (emisja CO₂ i odpady radioaktywne) produkcji energii elektrycznej sprzedanej przez sprzedawcę w ciągu poprzedniego roku. Obowiązek ten odnosi się tylko do energii elektrycznej sprzedawanej w Finlandii.

Zgodnie z postanowieniami rządowego dekretu, sprzedawca musi co najmniej raz w roku dołączyć lub umieścić na rachunku informację o pochodzeniu energii elektrycznej. Informacja ta musi być również podana w materiałach promocyjnych udostępnianych odbiorcom końcowym. Przekazywane dane obowiązkowo dotyczą co najmniej trzech następujących kategorii paliw: (1) paliwa kopalne i torf, (2) odnawialne źródła energii, oraz (3) energia jądrowa. Informacja ta może być bardziej szczegółowa.

Przykład Wielkiej Brytanii

Sprzedawcy nie są formalnie zobowiązani do przekazywania odbiorcom etykiety informacyjnej. Niemniej niektórzy z nich, dostarczający energię ze źródeł odnawialnych, podają informację o pochodzeniu energii elektrycznej. Od 1 lipca 2005 r. na sprzedawców zostanie nałożony wymóg koncesyjny, obligujący do przedstawiania odbiorcom informacji na temat rodzajów źródeł, z których pochodzi sprzedana energia elektryczna.

Przykład Rumunii

W sektorze energii elektrycznej, zgodnie z zasadami określonymi przez regulatora, sprzedawcy są zobowiązani do podawania informacji w sposób znormalizowany, na rachunku lub wraz z rachunkiem, obejmującej rodzaje źródeł wytwarzania energii oraz wartości wskaźników dot. środowiska naturalnego w odniesieniu do energii sprzedanej w roku poprzednim.

Przykład Słowacji (energia elektryczna)

Sprzedawcy mają obowiązek informowania swoich odbiorców co najmniej raz w roku o strukturze paliw wykorzystanych do wytwarzania energii elektrycznej. Każdy sprzedawca musi publikować udział poszczególnych źródeł energii w całkowitej strukturze produkcji energii elektrycznej w poprzednim roku. Informacja ta musi być podana na rachunkach za energię elektryczną i w materiałach promocyjnych sprzedawcy.

2.2.2. Wystawianie rachunku

PYTANIE:

• Liczba rachunków szacunkowych i dostęp do opisu metody szacowania zużycia (na rachunku)
• Czy odbiorcy mają możliwość wyboru między jednym rachunkiem (obejmującym dystrybucję i sprzedaż), a oddzielnymi rachunkami, zwłaszcza po zmianie sprzedawcy? Jaka jest praktyka (w przypadku jednego rachunku - kto ją wystawia, operator sieci czy sprzedawca)? Czy istnieją jakiekolwiek problemy, np. z zabezpieczeniem finansowym?)
• Dostępne formy płatności

Stosowanie i przekazywanie rachunków szacunkowych

Między poszczególnymi ankietowanymi krajami występują zasadnicze różnice w zakresie rachunków szacunkowych. W Norwegii, Rumunii (gaz), Hiszpanii i Turcji nie ma rachunków szacunkowych i wobec tego wszystkie rachunki dotyczą faktycznie zużytej energii. W Holandii, Polsce i na Słowacji (gaz) jest do 11 rachunków szacunkowych, ale w Finlandii ich liczba (na podstawie umowy ze sprzedawcą) może wahać się w granicach od 3 do 11, w Austrii od 4 do 12, w Grecji od 2 do 4, w Portugalii od 0 do 10, a w pozostałych badanych krajach (Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg i Rumunia (energia elektryczna) liczba rachunków waha się od 2 do 1 0. WWielkiej Brytanii 36%, w Szwecji prawie 1 00% rachunków to rachunki szacunkowe, a ich liczba jest zróżnicowana.

Jedynie we Włoszech opisy metod szacowania są podawane na rachunkach. W Luksemburgu jest to możliwe, ale zależy od dystrybutora lub sprzedawcy. W Rumunii sprzedawca proponuje i uzgadnia z odbiorcą szacunki ex ante, a w Austrii opisy nie są regulowane przez prawo, ale zalecane przez regulatora.

Przykład Rumunii

Między dwoma kolejnymi odczytami licznika sprzedawcy mogą wystawiać pięciomiesięczne rachunki szacunkowe. Na rachunku sprzedawca musi zaznaczyć, czy jest to rachunek szacunkowy, czy oparty na faktycznym zużyciu energii. Metoda szacowania opiera się na historycznych danych zużycia energii; wartość miesięczna jest obliczana przez sprzedawcę i proponowana odbiorcy. Jeżeli odbiorca zaakceptuje proponowaną kwotę, staje się ona kwotą obowiązującą. Odbiorca może nie zgodzić się z propozycją sprzedawcy i przedstawić własną.

Tabela 6. Wykorzystanie i przekazywanie rachunków szacunkowych

Możliwość wyboru przez odbiorcę między jednym rachunkiem (obejmującym dystrybucję i sprzedaż) a oddzielnymi rachunkami, zwłaszcza po zmianie sprzedawcy

Na ogół odbiorcy nie mogą wybierać między jednym rachunkiem (obejmującym usługę sieciową oraz sprzedaż energii elektrycznej) a dwoma oddzielnymi rachunkami. Na rynkach energii elektrycznej francuskim (odbiorcy uprawnieni), włoskim, rumuńskim, słowackim (odbiorcy uprawnieni) i hiszpańskim istnieje możliwość wyboru między tymi dwoma opcjami. We Włoszech i Portugalii (energia elektryczna) odbiorcy uprawnieni otrzymują oddzielne rozliczenia, jeżeli zawrą różne (dwustronne) umowy (umowę sprzedaży ze sprzedawcą i umowę na usługi dystrybucyjne z OSD).

Przykład Austrii

Zazwyczaj odbiorcy otrzymują dwa rachunki. Niektórzy sprzedawcy oferują przesłanie jednego rachunku za sprzedaż oraz za usługi sieciowe i wnoszą do OSD opłatę za usługi dystrybucyjne w imieniu odbiorcy. Odbiorcy, wybierając konkretnego sprzedawcę, mogą wybrać więc liczbę rachunków.

Przykład Norwegii

Regulator zaproponował ostatnio, aby rachunki za usługi sieciowe były obowiązkowo oddzielone od rachunkówza sprzedaż energii. Taka propozycja padła, ale nie podjęto jeszcze żadnej decyzji ani nie zatwierdzono żadnych regulacji - prace nad propozycją znajdują się w toku. Decyzja zostanie podjęta w grudniu 2005 r.

Obecnie odbiorca może otrzymać jeden lub dwa rachunki, przy czym zależy to w dużej mierze od tego, czy sprzedawca jest dotychczasowym monopolistą, czy nie. Mniej więcej 2/3 gospodarstw domowych otrzymuje jeden rachunek, a 1/3 dwa rachunki. Zgodnie z przepisami łączne wystawianie rachunku jest dozwolone. Jeżeli OSD zdecyduje się na wystawianie łącznego rachunku z jednym sprzedawcą, musi również zaoferować taką możliwość innym sprzedawcom. W przypadku łącznego rachunku za energię i usługi sieciowe sprzedawca musi przestrzegać regulacji, którym podlegają OSD, zobowiązujących do wystawiania rachunków z dołu co najmniej cztery razy w roku.

Typowe jest więc to, że OSD decyduje o warunkach wystawiania rachunków. Odbiorca nie może dokonać wyboru - wszystko zależy od ustaleń między OSD i sprzedawcą.

Praktyka wskazuje, że tylko sprzedawcy zintegrowani z OSD, mający wspólne z nim systemy informatyczne itd., są zainteresowani łącznym wystawianiem rachunku. Tacy sprzedawcy, posiadający status dotychczasowego monopolisty, mają większość odbiorców na terenie jednego obszaru dystrybucyjnego (w Norwegii jest około 1 30 obszarów sieci dystrybucyjnych), nie muszą więc prowadzić postępowania ze wszystkimi innymi OSD i ich systemami. Do niezależnych sprzedawców należą odbiorcy rozrzuceni w wielu obszarach dystrybucyjnych. Tym sprzedawcom z technicznego punktu widzenia jest o wiele trudniej stosować łączne wystawianie rachunków. Ponadto, gdyby mieli stosować łączne rachunki w ramach obecnie obowiązujących przepisów dotyczących wystawiania rachunków, miałoby to ujemne skutki dla ich płynności finansowej.

Zintegrowani sprzedawcy mają przez to konkurencyjną przewagę nad nowymi /niezależnymi sprzedawcami. Regulator świadomy tego faktu próbował walczyć z brakiem równowagi w warunkach konkurencji i z tego względu rozważano możliwość obowiązkowego łącznego wystawiania rachunków przez sprzedawców.

Sprzedawca musiałby wówczas zapewnić OSD zabezpieczenie finansowe, co w praktyce mogłoby jednak stanowić barierę. Ponadto, istnieją poważne techniczne problemy dotyczące sprzedawców we wszystkich obszarach sieci z powodu braku jednego krajowego, a przynajmniej regionalnego systemu informatycznego. Dodatkowe problemy związane z łącznym wystawianiem rachunków wynikają również z faktu, że operatorzy systemów dystrybucyjnych nie stosują taryf w sposób zharmonizowany. Wprowadzenie obowiązkowego łącznego wystawiania rachunków przez sprzedawców byłoby bardzo kosztowne.

Zdaniem regulatora, najbardziej odpowiednim sposobem wystawiania rachunków jest wystawianie rachunków oddzielnie za energię i oddzielnie za korzystanie z sieci. Ten punkt widzenia popiera organ ds. konkurencji, rzecznik praw konsumentów (Ombudsman) i Rada Konsumentów. Natomiast przemysł energetyczny jest podzielony w swoich opiniach. Zintegrowane przedsiębiorstwa (większość) są przeciwko oddzielnym rachunkom, natomiast niezależni sprzedawcy (mniejszość) popierają propozycję.

Przykład Portugalii (energia elektryczna)

Na rynku niezliberalizowanym (system publiczny) odbiorcy otrzymują jeden rachunek obejmujący opłaty sieciowe i sprzedaż energii. Odbiorcy mogą żądać od regulowanego sprzedawcy szczegółowej faktury, na której dokona podziału kwoty łącznej uwzględniającej różne taryfy.

Na rynku zliberalizowanym odbiorcy, którzy są zaopatrywani przez jednego sprzedawcę, otrzymują jedną fakturę obejmującą również opłaty sieciowe. Faktury dystrybutora wystawiane sprzedawcom obejmują opłaty sieciowe związane z ich odbiorcami, przy czym ci sprzedawcy są zobowiązani do płatności za nie na rzecz dystrybutora. Na rynku otwartym odbiorcy mogą być zaopatrywani na podstawie umów dwustronnych. W takim przypadku, w zależności od postanowień umowy, mogą otrzymywać więcej niż jedną fakturę: jedną od dystrybutora (taryfy sieciowe), a inne faktury od sprzedawcy.

W Finlandii, Holandii i Norwegii takie rozwiązanie jest teoretycznie możliwe, jeśli sprzedawca i OSD dojdą do porozumienia, ale odbiorca zasadniczo nie posiada w tej kwestii wpływu na decyzję.

Przykład Danii

Zgodnie z nowymi przepisami (gaz)/dobrowolnym porozumieniem (energia elektryczna), sprzedawca będzie uprawniony do przesyłania odbiorcy jednego rachunku. Nie można jednak mówić o znacznym doświadczeniu w tym zakresie.

W przypadkach, w których odbiorca otrzymuje jedną fakturę, z wyboru czy też z innego powodu⁸⁾, to zazwyczaj sprzedawca przesyła odbiorcy fakturę (z wyjątkiem, na przykład, Norwegii, gdzie fakturę wystawia zazwyczaj OSD, chociaż sprzedawca też może to robić).

Dostępne metody płatności

W różnych krajach odbiorcy mogą korzystać z rozmaitych sposobów dokonywania płatności. Tabela 7 zawiera szczegóły dotyczące stosowanych metod, niemniej jednak w niektórych przypadkach podane są tylko najpowszechniej stosowane. Na podstawie odpowiedzi udzielonych w kwestionariuszu można stwierdzić, że najczęściej stosowanym sposobem płatności jest bezpośrednie obciążenie konta (10 respondentów), następnie jest przelew bankowy (8 respondentów), opłata z góry, gotówka i opłata na poczcie (5 respondentów), karta kredytowa, czek i stałe zlecenie (3 respondentów) oraz Internet (2 respondentów). Wymienione były również inne sposoby, niekiedy specyficzne dla danego kraju, jak np. bankomatowy pobór pieniędzy.

Tabela 7. Sposoby fakturowania i dokonywania płatności

2.3. Przejrzystość umów

2.3.1. Zawieranie umowy i treść umowy

PYTANIE:

• Ile umów i z kim?
• Metody zawierania umowy (np. czy możliwe jest zawieranie umowy przez telefon lub Internet?)
• Informacje przekazywane odbiorcy przed zawarciem umowy oraz informacje, które muszą być zawarte w umowie
• Czy umowy są standardowe dla poszczególnych grup odbiorców, czy nie? Zakres standar dowych warunków umowy (zakres wyczerpujący lub zawężony), jeśli taki istnieje

Ile umów i z kim?

W większości ankietowanych krajów odbiorcy energii elektrycznej i/lub gazu muszą mieć/ podpisać od jednej do dwóch umów.

Zazwyczaj istnieje tylko jedna umowa. Kraje, w których wymagana jest tylko jedna umowa, to Austria, Estonia, Francja (gaz), Grecja, Wielka Brytania, Węgry, Włochy, hotwa, Portugalii, Słowacja, Hiszpania (gaz). Najczęściej (we wszystkich wyżej wymienionych krajach z wyjątkiem Austrii, Estonii, Grecji i Portugalii (gaz), jest to jedna umowa zawierana między odbiorcą i sprzedawcą. W ten sposób sprzedawca wyręcza odbiorcę w załatwianiu pozostałych spraw. W przypadku odbiorców nieuprawnionych lub braku rozdziału działalności przedsiębiorstw energii elektrycznej/gazu, umowa może być po prostu zawarta między odbiorcą i OSD (np. Estonia - gaz, Portugalia - gaz) lub odbiorcą i dotychczasowym monopolistą (np. Grecja). We Francji wszyscy odbiorcy uprawnieni mają do wyboru podpisanie tylko jednej umowy na sprzedaż i dystrybucję (ze sprzedawcą) lub dwóch umów (jedną ze sprzedawcą, a drugą z OSD). Również w Słowacji teoretycznie możliwe jest dokonanie takiego wyboru, ale powszechnie przyjętą praktyką jest podpisywanie dwóch umów.

Powszechna jest również sytuacja, w której uprawnieni odbiorcy zmieniający sprzedawcę zawierają na koniec dwie umowy (jedną ze sprzedawcą, a drugą z OSD), natomiast odbiorcy dotychczasowych monopolistów mają tylko jedną (głównie ze sprzedawcą). Kraje, w których taka sytuacja ma miejsce, to Finlandia, Litwa, Holandia, Rumunia, Hiszpania (energia elektryczna).

Niekiedy odbiorcy muszą standardowo zawrzeć dwie umowy, zazwyczaj jedną ze sprzedawcą, a drugą z OSD. Taka sytuacja ma miejsce w Norwegii i Szwecji. Turcja stanowi wyjątek, ponieważ odbiorcy dotychczasowych monopolistów mają dwie umowy z OSD, a odbiorcy po zmianie sprzedawcy mają jedną umowę z OSD, a drugą z wybranym przez nich sprzedawcą.

Tabela 8. Zawieranie umów

Tabela 8. Zawieranie umów (dok.)

Metody (kanały) zawierania umowy

W większości ankietowanych krajów podstawę stanowią umowy zawierane w formie pisemnej (umowy podpisane osobiście za pośrednictwem osób prowadzących akwizycję, poczty elektronicznej lub biur sprzedaży). Mato miejsce na przykład w Austrii, Estonii, Grecji, na Węgrzech, hotwie, w Polsce, Rumunii i na Słowacji (energia elektryczna). W Austrii oferta może być zaakceptowana za pośrednictwem m.in. telefonu lub Internetu. W innych ankietowanych krajach umowy w formie pisemnej są akceptowane jako jedna z kilku możliwości.

Internet jest powszechnie akceptowaną formą w szeregu krajów, w tym w Danii, Finlandii, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoszech, Holandii, Norwegii i Szwecji. W Wielkiej Brytanii Internet i inne formy zawierania umowy są wspierane badaniem poziomu zadowolenia odbiorcy po zmianie sprzedawcy; w Holandii zapewniany jest 10-dniowy okres oczekiwania umożliwiający odbiorcy przemyślenie decyzji. W Norwegii, w przypadku zawierania umowy przez Internet, musi być podany numer identyfikacyjny punktu pomiarowego.

Inne często stosowane i akceptowane formy obejmują kontakt telefoniczny (np. Finlandia, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Holandia, Norwegia i Szwecja, jakkolwiek w Danii wymagany jest podpis, a w Szwecji został zaproponowany wymóg podpisu) i usługi brokerskie. W Norwegii również wymaga się od odbiorców podpisu (za wyjątkiem umów internetowych), a więc sam kontakt telefoniczny jest niewystarczający.

Informacje przekazywane odbiorcy przed zawarciem umowy oraz informacje, które muszą być zawarte w umowie

Warunki umowy na ogół muszą być przedstawione odbiorcom przed jej zawarciem, a także dostarczone wraz z umową. Inne, również często wymagane informacje (jako informacja wstępna, a także jako treść umowy) obejmują: prawa i obowiązki odbiorcy, w tym alternatywy i prawa odbiorcy do zerwania umowy, zmiany taryfy lub sprzedawcy, ceny i/lub opłaty i/lub metody naliczania ceny, profil zużycia energii odbiorcy, standardy jakości, kod dostaw. Więcej informacji można znaleźć w Tabeli 8.

Czy umowy są standardowe dla poszczególnych grup odbiorców, czy nie?

W obrębie konkretnych grup odbiorców umowom powszechnie nadaje się standardową formę. Taka sytuacja ma miejsce na przykład w Danii, Estonii, Grecji, Irlandii, na hotwie, Litwie, w Norwegii, Rumunii (energia elektryczna) i Szwecji. Ponadto w Portugalii (niezliberalizowany rynek energii elektrycznej), Rumunii (gaz), Hiszpanii i Turcji mają one standardową formę co najmniej w przypadku odbiorców zaopatrywanych przez dotychczasowych monopolistów/sprzedawców regulowanych. Standaryzacja jest również stosowana w znacznym stopniu w Holandii, Finlandii i Francji. W Austrii, Luksemburgu, Polsce, Słowenii i na Słowacji standaryzacja nie występuje.

2.3.2. Zmiana cen i warunków umowy

PYTANIE:

• Prawo sprzedawcy do wprowadzania zmian w umowie. W jaki sposób i kiedy odbiorcy powinni być o nich informowani?
• Dostęp do wyjaśnień na temat podwyżek cen i innych zmian
• Prawo odbiorcy do wycofania się z umowy

Prawo sprzedawcy do wprowadzania zmian w umowie

Dość powszechna jest możliwość zmiany elementów umowy przez sprzedawcę (najczęściej w Wielkiej Brytanii), ale często zależy to od charakteru danej umowy i może być uzależnione od zatwierdzenia zmian przez obie strony. W Portugalii sprzedawcy są zobowiązani do powiadamiania swoich odbiorców o każdym zamiarze wprowadzenia zmian w umowie, które nie muszą być zaakceptowane przez odbiorców. W Grecji wszelkie zmiany muszą być zatwierdzone przez właściwego ministra, ale na przykład we Francji zmiany są niedozwolone. W Norwegii zmiany w standardowych umowach muszą być konsultowane z rzecznikiem praw konsumenta.

W jaki sposób i kiedy odbiorcy powinni być informowani?

W tej sprawie istnieją zasadnicze różnice między ankietowanymi krajami. Na przykład w Austrii odbiorcy muszą być poinformowani z 1 0-tygodniowym wyprzedzeniem, natomiast w Wielkiej Brytanii okres ten wynosi na ogół 10 dni, we Włoszech - 60 dni (w przypadku odbiorców gazu), w Norwegii - dwa tygodnie i powiadomienie musi mieć dostarczone bezpośrednio lub w inny stosowny sposób, w Szwecji - 15 dni w przypadku zmiany cen i 3 miesiące w przypadku innych zmian. W Polsce, Portugalii i Rumunii (gaz) powiadomienie z wyprzedzeniem jest wystarczające. Na rumuńskim rynku energii elektrycznej aneksy zmieniające postanowienia umowy mogą być zaproponowane bądź przez odbiorcę, bądź przez sprzedawcę i muszą być zaakceptowane przed ich wejściem w życie.

Generalnie nie ma brak wyraźnego sposobu informowania odbiorców o zmianach, ale na przykład w Szwecji sprzedawca musi wysłać specjalną wiadomość do odbiorcy lub podać informację o zmianie w prasie, na swoich stronach internetowych itp.

Przykład Wielkiej Brytanii

Poza przypadkami lub grupami przypadków dozwolonymi przez władze tam, gdzie umowy sprzedaży dla odbiorców krajowych umożliwiają jednostronną zmianę (w dowolnej sprawie) przez podmiot koncesjonowany i który zgodnie z taką umową podwyższa opłaty za sprzedaż energii elektrycznej lub w inny sposób zmienia jakiekolwiek warunki na zdecydowaną niekorzyść odbiorcy krajowego, koncesjobiorca powinien powiadomić odbiorcę pisemnie w terminie 10 dni:
a) o zmianie,
b) o prawie odbiorcy krajowego do odstąpienia od krajowej umowy sprzedaży,
c) o skutkach wynikających z kolejnego paragrafu.

W przypadku, gdy krajowy odbiorca dostarczy koncesjobiorcy zawiadomienie o zerwaniu umowy w ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia (na podstawie poprzedniego paragrafu), koncesjobiorca będzie traktować taką zmianę jako nieaktualną i nie wprowadzi jej w życie ani z niej nie skorzysta.

Dostępność wyjaśnień dotyczących podwyżek cen i innych zmian

Informacje udzielane odbiorcom są często udzielane na żądanie. Taka sytuacja ma miejsce w Estonii, we Włoszech, na hotwie i w Rumunii (energia elektryczna). Informacje są również często podawane do wiadomości publicznej (np. na Litwie i w Rumunii - gaz) na stronach internetowych i w mediach. W Danii, Finlandii i Portugalii we wszystkich takich przypadkach osobiste powiadomienie jest jednak obowiązkowe. W Austrii, Francji i Hiszpanii zależy od charakteru umowy.

Przykład Norwegii

Odbiorca musi być powiadomiony o podwyżkach cen w przypadku umów, w których zmienne ceny są ustalane wcześniej. Zazwyczaj sprzedawca ma dwa tygodnie na bezpośrednie powiadomienie odbiorcy. W przypadku umów, w których cena bezpośrednio kształtuje się według ceny rynkowej, a tym samym nie została ustalona z góry, sprzedawca także musi informować odbiorcę z wyprzedzeniem o ewentualnej/zakładanej cenie.

Przykład Finlandii

Operator systemu dystrybucyjnego i sprzedawca muszą dostarczać drugiej stronie umowy informację o zmianach cen lub warunków umowy, kiedy zmiana ma wejść w życie i na jakiej podstawie. Odbiorca musi być poinformowany, czy ma prawo wypowiedzieć umowę. Jeżeli powodem zmiany nie są zmiany prawa lub decyzja władz, zmiana może wejść wżycie najwcześniej po upływie miesiąca od przekazania informacji o niej.

Prawo odbiorcy do wycofania się z umowy

Na ogół odbiorcy mają prawo wycofać się z umowy w różnym czasie w zależności od kraju okresu - licząc od daty zmiany w umowie. Charakter danej umowy może jednak odgrywać istotną rolę w odniesieniu do tego prawa i okresu z nim związanego. W Norwegii (w zależności od rodzaju umów) i na Litwie odbiorcy mogą zwykle wycofać się z umowy w dowolnym momencie. Tam, gdzie istnieją określone ramy czasowe, są to na ogół dwa tygodnie do jednego miesiąca. Wycofanie się w tym czasie z umowy jest zazwyczaj bezpłatne.

Przykład Austrii

Prawo odbiorcy do wycofania się z umowy zależy od samej umowy. Minimalne typowe wymagania to: prawo do wycofania się po upływie roku, co pół roku z 4-tygodniowym okresem wypowiedzenia. W większości umów istnieje możliwość wycofania się w dowolnym momencie z 4-tygodniowym okresem wypowiedzenia.

Tabela 9. Zmiany cen i warunków umów

Tabela 9. Zmiany cen i warunków umów (dok.)

2.3.3. Inne kwestie dotyczące umowy

PYTANIE:

• Bariery dla nowych sprzedawców (terminy, zabezpieczenia, opłaty za zmianę itp.)
• Co dzieje się w przypadku, gdy nowy sprzedawca zawiedzie (zbankrutuje)? Czy inni sprzedawcy mają obowiązek dostarczania energii?

Bariery dla nowych sprzedawców

Nowym sprzedawcom może być trudno konkurować, jeśli pozycja dotychczasowego monopolisty jest zbyt silna. Taka sytuacja może mieć miejsce wówczas, gdy: dotychczasowy monopolista posiada więcej informacji istotnych dla zmiany sprzedawcy (np. Austria, Norwegia i Portugalia); występują opłaty powiązane ze zmianą sprzedawcy (np. Finlandia w przypadku odbiorców zmieniających sprzedawcę częściej niż raz w roku) lub kary umowne (np. Francja, Słowacja i tam, gdzie występują kontrakty długoterminowe o stałych warunkach), lub sprzedawcy mogą zablokować zmianę na podstawie oceny wypłacalności odbiorcy (np. Wielka Brytania); dotychczasowi monopoliści (sprzedawcy lub OSD) żądają zbędnych dokumentów lub informacji w ramach zmiany sprzedawcy lub w trakcie procesu uzyskania dostępu do sieci (np. Włochy); terminy powiadamiania nie są wyraźnie określone (np. Włochy) lub procedury zmiany sprzedawcy są przedłużane w inny sposób (np. Polska); dostęp do sieci jest ograniczony (np. Niemcy) lub OSD stwarza nieuzasadnione przeszkody (np. Włochy); dotychczasowi monopoliści renegocjują ze swoimi odbiorcami, którzy mają zamiar zmienić sprzedawcę (np. Polska, Finlandia); istnieją niekorzystne zasady bilansowania lub wymagania techniczne (np. Polska); procedury zmiany sprzedawcy są niejasne lub nieprzejrzyste (np. Polska).

Przykład Norwegii

Istnieją dowody na zniekształconą konkurencję, ponieważ sprzedawca będący dotychczasowym monopolistą może czerpać korzyści z faktu powiązania z OSD (mają wspólne systemy informatyczne, centra telefoniczne, rachunki itp.). Wynikają stąd oszczędności dla dotychczasowych monopolistów, dające im przewagę konkurencyjną.

Co się dzieje w przypadku, gdy nowy sprzedawca zawiedzie (zbankrutuje)? Czy inni sprzedawcy mają obowiązek sprzedaży energii?

Zainteresowanych dokładniejszymi informacjami naten temat odsyłamy do Raportu dotyczącego Kwestionariusza ERGEG w sprawie ochrony Odbiorcy¹⁰⁾.